سکته مغزی چیست ؟ هر انچه درباره cva به زبان ساده باید بدانیم

سکته مغزی یا cva زمانی رخ می دهد که خون به بخشی از مغز نرسد. در این بیماری خونرسانی به مغز دچار اشکال می شود. خونی که به مغز می رود شامل اکسیژن و مواد حیاتی برای زنده نگه داشتن سلولهای مغزی است. این خون از طریق رگ ها و سپس مویرگ ها در سراسر مغز تقسیم می شود. اختلال در خونرسانی مغز (به دلیل گرفتگی در رگها و یا پارگی مویرگها) منجر به عدم رسیدن خون به بخشی از مغز می شود. وقتی خون به سلولهای مغز نرسد، آرام آرام آن سلولها شروع به از بین رفتن می کنند. در این زمان فرد دچار سکته مغزی یا cva می شود.

زمانی که سلولهای مغزی به اندازه کافی اکسیژن و مواد غذایی دریافت نکنند آسیب می بینند. معمولا مدت کوتاهی بعد از شروع سکته مغزی مرگ سلولها هم شروع می شود. با این حال اگر پس از مدت کوتاهی دوباره خونرسانی به حالت قبل برگردد، برخی از سلولها ممکن است زنده بمانند.

اگر پس از چند دقیقه یا چند ساعت، به هر دلیلی گرفتگی و مسدود بودن رگ برطرف شود و خونرسانی به مغز دوباره به حالت عادی برگردد، بسیاری از سلول ها می توانند دوباره بهبود یابند. در غیر اینصورت این سلول ها برای همیشه می میرند.

سکته مغزی سومین عامل مرگ ما انسانها است و می تواند منجر به مشکلات جدی در زندگی فرد شود. تشخیص به موقع این بیماری می تواند به زندگی بسیاری از ما کمک کند. در این نوشته قصد داریم به زبان بسیار ساده درباره این بیماری صحبت کنیم و به سوالات شایع شما پاسخ بدهیم با ما همراه باشید. موضوعاتی که در این مقاله آورده ایم در پایین ذکر شده که می توانید با کلیک بر روی هر موضوع به سرعت به آن بخش مراجعه کنید.

نحوه تشخیص اضطراری سکته مغزی

گفتیم که فردی که سکته مغزی کرده است اگر در همان ساعات اولیه متوجه شود و به بیمارستان مراجعه کند شانس بهبودی بسیار بالایی دارد. به همین جهت تصمیم گرفتیم در همین آغاز کار، یک روش بسیار ساده برای تشخیص اضطراری سکته مغزی را به شما معرفی کنیم. برای تشخیص سکته مغزی همیشه این سه کار را انجام دهید.

• لبخند زدن : یکی از نشانه های اولیه این بیماری، ضعف عضلات صورت است. افرادی که چنین ضعفی را دارند معمولا در هنگام لبخند زدن ضعف آنها بهتر نمایان می شود.
• بالا بردن دست ها : ضعف در حرکت دست ها نشانه ای دیگر از علائم اولیه cva است. با بالا بردن هر دو دست می توان ضعف را بصورت مشخص مشاهده کرد.
• حرف زدن : آسیب به سلولهای مغزی معمولا با مشکلات حرف زدن نیز همراه است. اگر مشکوک به سکته یکی از عزیزان خود هستید می توانید با او صحبت کنید. آیا متوجه کلمات شما می شود؟ آیا به راحتی مانند سابق حرف می زند؟ اگر نه، حتما با 115 تماس بگیرید.

علائم هشداردهنده سکته مغزی

با دانستن علائم سکته مغزی می توانیم برای درمان فوری آن اقدام کنیم. اگر یک سکته خفیف درمان نشود می تواند به مرور آسیب های جدی به سلولهای مغز وارد کند. در مقابل تشخیص زودهنگام و دریافت کمک های فوری می تواند احتمال زنده ماندن و بهبودی فرد را بالا ببرد.

ضعف عضلات صورت، ضعف حرکت دست ها و مشکل در درک و بیان کلمات سه نشانه اصلی سکته مغزی هستند. با این حال نشانه های دیگری نیز برای آسیب مغزی وجود دارد که در پایین لیستی از آن ها را برای شما آورده ایم.

• ضعف در عضلات صورت
• ضعف در حرکت دست ها
• ضعف در مهارتهای کلامی و صحبت کردن
• ضعف در یک طرف یا دو طرف اندامهای بدن ( دست و پا )
• سرگیجه و مشکل در تعادل و یا افتادن به یکباره
• مشکلات بینایی و تاری در یک چشم یا هر دو چشم
• سردرد های ناگهانی و شدید همراه با تغییر الگو
• مشکل در بلعیدن یا غذا خوردن

در سکته مغزی یا cva، خون رسانی به سلول های مغز مختل می شود. اینکه چقدر از این سلولها با مشکل خونرسانی مواجه می شوند، نشان دهنده شدت این مشکل است. نتیجه برخی از سکته ها، معلولیت های دائمی و در بعضی افراد موقتی است و برخی منجر به مرگ می شود.

عوارض cva

بخش دردناک این بیماری عوارض بعد از آن است. عوارض این آسیب مغزی می تواند در هر فرد متفاوت باشد. مغز ما اتاق کنترل همه حرکات ما است. وقتی این بخش از بدن آسیب ببیند ممکن است انواع عوارض را مشاهده کنیم.

برای درک بهتر عوارض سکته مغزی می توانیم مغز را به 4 قسمت تقسیم کنیم. با آسیب به هر قسمت، عوارض و مشکلات مربوط به همان قسمت را خواهیم دید.

سکته در نیم کره راست مغز :

با مختل شدن خون رسانی به نیم کره راست مغز، حس و کنترل اندام های طرف مقابل آن ( دست و پای سمت چپ ) مختل می شود. شایع ترین عوارض آسیب به این بخش مغز عبارتند از:

• فلجی یا بی حسی در دست و پای سمت چپ بدن
• مشکل در حافظه کوتاه مدت
• مشکل در تشخیص فاصله اجسام تا او ( در نتیجه نمی تواند اشیا را بر دارد)
• نمایش رفتارهای یکباره و ناگهانی ( تکانشی )

سکته در نیم کره چپ مغز :

نیم کره سمت چپ مغز مسئول صحبت کردن و کنترل اندامهای سمت راست بدن است. آسیب به این بخش ممکن است عوارض زیر را به همراه داشته باشد.

• فلجی یا بی حسی در دست و پای سمت راست بدن
• مشکل در درک کلام دیگران یا بیان واژگان
• مشکل در حافظه کوتاه مدت

سکته در مخچه :

یکی از وظایف اصلی مخچه تعادل و هماهنگی اندام ها است. مرگ سلولهای این بخش از مغز می تواند چنین پیامدهایی را به همراه داشته باشد:

• سرگیجه
• استفراغ و حالت تهوع
• مشکل در هماهنگی بین اندامهای بدن
• مشکل در حفظ تعادل برای سرپا ایستادن
• مشکل در حرف زدن

سکته در ساقه مغز :

از وظایف اصلی ساقه مغز، کنترل تنفس، ضربان قلب و فشار خون است. با آسیب به این بخش از مغز ممکن است مشکلات زیر را ببینیم:

• فلجی کامل
• دو بینی
• عدم هوشیاری و رفتن به کما
• مشکل بلع و غذا قورت دادن
• مرگ

نحوه پیشگیری از سکته مغزی

برای پیشگیری از بروز سکته مغزی می بایست اول از همه عوامل تاثیر گذار در بروز چنین حادثه ای را بشناسیم.

چندین عامل می تواند منجر به بروز cva َشود. برخی از این عوامل مانند سن، جنسیت و سابقه خانوادگی دست ما نیست و ما نمی توانیم آنها را کنترل کنیم. اما مواردی هستند که می توانند احتمال بروز این بیماری را افزایش دهند. بنابراین با اقدامات زیر می توانیم تا حدود زیادی مانع از بروز این مشکل شویم:

• چک کردن و کنترل فشار خون
• عدم استعمال سیگار یا دخانیات
• کنترل دیابت
• کنترل سطح کلسترول خون
• عدم استعمال نوشیدنی های دارای الکل
• کنترل وزن و چاقی
• استفاده از رژیم غذایی کم نمک و کم چربی
• ورزش و تحرک کافی

انواع سکته مغزی

تشخیص نوع سکته مغزی پس از حضور فرد در بیمارستان امکان پذیر است. در این زمان پزشک احتمالا برای فرد تصویر برداری از مغز ( mri ) تجویز می کند تا بتواند وضعیت آسیب را بهتر تشخیص دهد. سه نوع سکته مغزی ممکن است رخ دهد :

1. حمله ایسکمیک گذرا
2. سکته مغزی ایسکمیک
3. سکته مغزی هموراژیک یا خونریزی دهنده

تشخیص سکته مغزی

در ساعات اولیه دکتر به دنبال تشخیص نوع سکته است. بدین منظور از شما سوالاتی در خصوص علائم اولیه فرد هنگام بروز سکته می پرسد. همچنین ممکن است سوالات زیر را در رابطه با سابقه پزشکی بیمار از شما بپرسد:

• داروهای مصرف شده توسط بیمار
• بررسی فشار خون
• بررسی ضربان قلب
• بررسی تعادل بیمار
• بررسی هماهنگی اندامهای بدن
• بررسی ضعف اندامها و صورت
• بررسی بینایی
• بررسی گیجی

در واقع این معاینات اولیه به پزشک کمک زیادی می کند تا بتواند تا حدودی به سمت تشخیص نوع سکته فرد برود. پزشک در ادامه بر اساس این معاینات ممکن است آزمایشات و تصویر برداری های زیر را نیز تجویز کند.

آزمایشات و عکس برداری های معمول برای تشخیص

• آزمایش خون : پزشک با بررسی آزمایش خون به دنبال سطح قند خون در بیمار، میزان عفونت، سطح پلاکت خون، بررسی سرعت انعقاد خون و… است.
• ام ار آی ( mri) یا سی تی اسکن (ct scan) : پزشک با مشاهده ام ار آی می تواند سلولهای آسیب دیده را ببیند. سی تی اسکن نیز می تواند یک تصویر شفاف از مغز به پزشک بدهد که از طریق آن خونریزی یا آسیب های مغزی را مشاهده کند.
• نوار قلب ( الکتروکاردیوگرام یا EKG) : با این تست پزشک می تواند قلب بیمار را بررسی کند و ببیند آیا سکته مغزی به دلیل سکته قلبی بوده یا خیر..
• آنژیوگرافی مغز : با این تست پزشک رگ های گردن و سر بیمار را به صورت دقیق بررسی می کند و به دنبال یافتن لخته یا انسداد رگ ها است.

به غیر از تست ها و آزمایشات فوق یکسری تست های دیگر نظیر سونوگرافی داپلر کاروتید، سونوگرافی قلب هم وجود دارند که پزشک براساس نیاز خود ممکن است انها را تجویز کند. در واقع این آزمایشات در نهایت به پزشک کمک می کند تا بتواند نوع و شدت سکته را تشخیص بدهد. با تشخیص صحیح می توان اقدامات درمانی مناسب را انجام داد.

درمان سکته مغزی

اقدامات درمانی در سکته مغزی در ساعات اولیه بسیار مهم است. در واقع هر چه اقدامات اولیه زودتر انجام شود می تواند احتمال مرگ و آسیب را کمتر کرد. هدف اصلی از این اقدامات درمانی دو مورد زیر است :

1- زنده نگه داشتن سلولهای مغزی آسیب دیده و برقراری خونرسانی مجدد به آنها
2- جلوگیری از شدت یافتن بیشتر بیماری و گسترش آسیب به دیگر سلولها

از انجائیکه اقدمات و راههای درمان سکته مغزی براساس نوع این بیماری متفاوت است، پس در ابتدا هدف پزشک می بایست تشخیص نوع این آسیب مغزی باشد. پزشک براساس نوع cva ممکن است اقدامات درمانی زیر را انجام دهد:

درمان های اولیه سکته مغزی ایسکمیک و سکته مغزی کوچک (TIA):

سکته مغزی ایسکمیک و سکته مغزی کوچک (ایسکمیک گذرا) هر دو، به دلیل لخته شدن خون و سایر انسدادها در مغز ایجاد می شوند. به همین دلیل تا حد زیادی روش های درمانی مشابه برای آن ها به کار می رود که به چند نمونه از آن ها در زیر اشاره می کنیم:

• فعال کننده بافتی پلاسمینوژن (TPA) : افرادی که در 3 تا 4.5 ساعت اولیه پس از شروع علائم سکته، تزریق TPA دریافت می کنند احتمال بیشتری برای آن ها وجود دارد که بعد از سکته بهبود پیدا کنند.
• داروی ضد پلاکت و ضد انعقاد : این داروها باید در عرض 24 تا 48 ساعت پس از شروع علائم سکته مغزی مصرف شوند.
• استنت ها : پزشک فرد را به وسیله دستگاه آنژیوگرافی برای رگ های مسدود شده بررسی می کند و با استفاده از یک فنر به نام استنت مسیر مسدود شده را باز می کند.
• عمل جراحی : در موارد نادری که سایر روش های درمانی جواب ندهند ممکن است پزشک برای برداشتن لخته خون عمل جراحی انجام دهد.

در رابطه با تزریق TPA دقت شود که این دارو باید حتما توسط پزشک ماهر و به اندازه تزریق شود و پزشک قبل از انجام آن با کمک سی تی اسکن از نوع سکته مطمئن شود.

درمان های اولیه سکته مغزی هموراژیک:

• داروها : ممکن است پزشک داروهایی برای فرد تجویز کند که فشارخون را کاهش دهند و از تشنج و انقباض عروق خونی جلوگیری کنند.
• عمل جراحی : ممکن است پزشک برای قطع خونریزی از عمل جراحی استفاده کند.
• ازبین بردن آنوریسم : پس از انجام تصویربرداری ها پزشک ممکن است آنوریسمی (برآمدگی و تورم دیواره سرخرگ های بدن) را کشف کند که در آن ناحیه هنوز خونریزی شروع نشده یا متوقف شده است. برای جلوگیری از خونریزی اضافی پزشک ممکن است یک گیره کوچک در پایه آنوریسم قرار دهد. این کار جریان خون را قطع می کند و از شکستگی احتمالی رگ خونی یا خونریزی جدید جلوگیری می کند.
• استفاده از لوله برای کاهش خونریزی : در این روش پزشک یک لوله بلند را به محدوده خونریزی یا رگ خونی ضعیف هدایت میکند. سپس یک دستگاه سیم پیچ مانند را در ناحیه ای که دیواره شریان ضعیف است نصب می کند. در نتیجه این کار جریان خون را در آن ناحیه مسدود می کند و خونریزی را کاهش می دهد.

داروهای سکته مغزی

دارویی که پزشک برای فرد تجویز می کند تا حد زیادی به نوع سکته مغزی فرد بستگی دارد. رایج ترین داروهای سکته مغزی عبارتند از:

• فعال کننده بافتی پلاسمینوژن (tPA)
• داروهای ضد انعقاد خون برای جلوگیری از لخته شدن خون
• استاتین ها برای کاهش سطح کلسترول خون
• داروهای کنترل فشار خون
• ضد پلاکت ها برای جلوگیری از لخته شدن خون

درمان مشکلات کلامی

معمولا افراد پس از سکته مغزی دچار مشکلات گفتاری و زبانی می شوند که برخی از این افراد پس از سکته به خوبی بهبود می یابند و پس از مدتی در ارتباط با دیگران مشکلی ندارند. اما مشکلات گفتاری و زبانی در بسیاری از آن ها باقی می ماند. در این صورت برای بازیابی مهارت های کلامی به آسیب شناس گفتار و زبان مراجعه کنید.

درمان مشکلات بلعیدن و غذا خوردن

سکته مغزی می تواند بر نحوه حرکت غذا در دهان و نحوه بلعیدن تاثیر بگذارد و منجر به مشکلاتی در خوردن و آشامیدن شود. در این صورت فرد باید بلافاصله تحت نظر آسیب شناس گفتار و زبان قرار بگیرد تا هم بلع فرد بهتر شود و هم از عوارض ثانویه آن جلوگیری شود. درمانگر معمولا در موارد زیر به فرد کمک می کند:

• نوشیدنی ها و غذاهایی که نباید بخورد.
• نحوه قرار دادن سر و بدن هنگام بلعیدن را بیان می کند.
• تمرینایی برای تقویت عضلات مورد استفاده برای بلع آموزش می دهد.
• کارهایی که مشکل بلع را بدتر می کند را به فرد می گوید.
• و …

در صورت داشتن مشکلات کلامی و مشکل در بلعیدن و غذا خوردن، یک آسیب شناس گفتار و زبان می تواند شرایط مخصوص فرد را ارزیابی کرده و برای او یک برنامه توانبخشی مخصوص تهیه کند. بنابراین توصیه میکنیم به مراکز گفتاردرمانی در سراسر کشور مراجعه کنید و تحت نظر درمانگر، مراحل درمانی خود را پیش ببرید.

درمان مشکلات حرکتی (راه رفتن و تعادل)

توان و قدرت عضلانی ممکن است در اثر سکته ضعیف شود و فرد قادر به حرکت دادن بدن خود به خوبی قبل نباشد. در این صورت یک فیزیوتراپیست می تواند به او کمک کند تا قدرت و تعادل خود را بازیابد و راه هایی برای سازگاری با شرایط خود پیدا کند.

از آن جایی که بهبود توانایی راه رفتن پس از سکته مغزی یکی از بزرگترین چالش هایی است که فرد در این دوران با آن رو به رو می شود، مراجعه به مراکز فیزیوتراپی سراسر کشور به او کمک می کند، در حد امکان استقلال خود در راه رفتن را بدست بیاورد.

مراقبت های بعد از سکته مغزی

مراقبت های بعد از سکته مغزی در چهار بخش انجام می شوند:

• بازیابی مهارت های گفتاری: اگر سکته مغزی منجر به ایجاد اختلال در تکلم شود گفتاردرمان می تواند به فرد کمک کند تا به صورت واضح و منسجم صحبت کند.
• بازیابی مهارت های شناختی: پس از سکته مغزی تغییراتی در مهارت های تفکر و استدلال فرد به وجود می آید که یک کاردرمانگر می تواند در بازیابی این توانایی ها به فرد کمک کند.
• بازیابی مهارت های حسی: ممکن است بعد از سکته مغزی فرد در درک ورودی های حسی مانند سرما، گرما و … مشکل داشته باشد. درمانگر ها در سازگار شدن بدن فرد با این تغییرات به او کمک می کنند.
• بازیابی مهارت های حرکتی: در این مورد فیزیوتراپیست به وسیله ی تمرینات کششی، تجهیزات فیزیوتراپی و … در بهبود و تقویت عضلات به فرد کمک می کند.

در صورتی که به دلیل شرایط خاص بیمار، نداشتن وقت کافی و … امکان مراجعه حضوری به مراکز درمانی را ندارید، می توانید از خدمات توانبخشی در منزل توسط متخصصین به بهترین شکل استفاده کنید:
مراکز فیزیوتراپی در منزل
مراکز کاردرمانی در منزل

رژیم غذایی برای بیماران سکته مغزی

تغذیه مناسب برای بیماران سکته مغزی به دلیل بالا بردن سلامت عمومی بدن و جلوگیری از سکته مغزی مجدد بسیار حائز اهمیت است. این افراد بهتر است در رژیم خود به نکات زیر توجه کنند:

• مصرف نمک و چربی را تا حد امکان کاهش دهند.
• به جای گوشت قرمز، بیشتر ماهی و گوشت بدون چربی استفاده کنند.
• غذاهایی بخورند که مقادیر کمتری قند اضافه دارند.
• لوبیا، سبزیجات و آجیل بیشتری بخورند.
• و…

پاسخ به سوالات شایع درباره سکته مغزی

در این نوشته هر انچه درباره cva باید بدانیم را به زبان ساده بیان کردیم. اگر شما عزیزان در رابطه با این مقاله نظر، ایده و سوالی دارید در بخش کامنت ها با ما در میان بگذارید.

برخی از منابع :

HEALTHLINE
STROKE
STROKE PDF

آخرین ویرایش2 سال