انواع عقب ماندگی ذهنی | طبقه بندی به زبان ساده

عقب ماندگی ذهنی یا به اختصار MR (یا mental retardation) براساس محدودیت، در دو حیطه عملکردهای هوشی و رفتارهای انطباقی بررسی می شود. بدین معنا که اگر کودکی در این دو حیطه، محدودیت ها و مشکلاتی بارزی داشت دارای اختلال عقب ماندگی ذهنی است. ما در این مطلب درباره انواع عقب ماندگی ذهنی (levels/types of intellectual disability) صحبت خواهیم کرد. برای آشنایی با این مقوله تا انتهای نوشته ما را همراهی کنید.

انواع عقب ماندگی ذهنی

انواع عقب ماندگی ذهنی پس از تشخیص آن، براساس دو عاملِ بهره هوشی ( iQ ) و نمره رفتارهای انطباقی (تطابقی) مشخص می شود. براساس این دو فاکتور 4 طبقه عقب ماندگی ذهنی وجود دارد:

1. خفیف یا آموزش پذیر
2. متوسط یا تربیت پذیر بالا
3. شدید یا تربیت‌پذیر پایین
4. عمیق یا ایزوله (نیازمند نگهداری در مؤسسات توانبخشی )

در ادامه این 4 نوع را با هم بررسی خواهیم کرد.

برای آشنایی با نحوه تشخیص عقب ماندگی مطالعه این مقاله را به شما پیشنهاد می دهیم: تشخیص عقب ماندگی ذهنی در جنین، بارداری و نوزادان، کودکان

فاکتورهای تعیین کننده در طبقه بندی عقب ماندگی ذهنی

پیش از بررسی جزئیات انواع عقب ماندگی ذهنی، توضیح مختصری درباره دو فاکتور تعیین کننده طبقه کم توانی ذهنی بیان می کنیم:

• بهره هوشی یا IQ

بهره ی هوشی یا IQ (مخفف انگلیسی: Intelligence Quotient) روشی برای سنجش هوش انسان است. برای به دست آوردن بهرهٔ هوشی، آزمون‌های مختلفی در جهت ارزیابی قابلیت‌های مختلف ذهنی فرد گرفته می‌شود. هر آزمون بخشی از ویژگی‌های مغزی انسان را که در زیر بخشی از آنها فهرست شده‌اند را می‌آزماید. سپس از روی آنها براساس سن فرد، بهرهٔ هوشی محاسبه می‌شود.

• رفتارهای انطباقی یا سازشی

رفتارهای تطابقی یا سازشی ( به انگلیسی Adaptive behavior ) برخورد هایی هستند که توانائی موجود زنده را برای تطبیق آن با یک محیط یا موقعیت ویژه افزایش می‌دهد. این رفتارها به ما کمک می کنند تا بتوانیم نیازهای یک زندگی مستقل در جامعه‌ای خاص به شیوه‌ای مقبول از نظر اجتماعی را برآورده کنیم.
نمونه ای از این رفتارها، مهارتهای اساسی مانند : شستن و توالت‌کردن گرفته، تا مهارت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پیشرفته‌تری چون خرج‌کردن پول را شامل می شود.

وِیژگی انواع عقب ماندگی ذهنی :

می توانیم براساس فاکتورهای فوق و بخصوص نمره بهره هوشی 4 طبقه زیر را برای عقب ماندگی ذهنی در نظر بگیریم.

1- خفیف mild

این افراد که به نوع آموزش پذیر نیز شناخته می شوند دارای ویژگی های زیر هستند:

• نمره بهره هوشی آنها بین 50 تا 70 است.
• علائم جسمی برجسته ای ندارند.
• در بدستن آوردن مهارتهای نظیر راه رفتن و حرف زدن کمی به نسبت دیگر کودکان تاخیر دارند.
• استعداد اینکه بتوانند بطور مستقل از خود مراقبت کنند را دارند.
• توانایی یادگیری مهارتهای کاربردی زندگی را دارند.
• توانایی یادگیری خواندن، نوشتن و ریاضیات آنها محدود به پایه سوم تا ششم است.
• توانایی یادگیری مهارتهای اجتماعی و تعاملات اجتماعی را دارند.

2- متوسط

این نوع عقب ماندگی ذهنی به نوع تربیت پذیر بالا نیز شناخته می شود. برخی از ویژگی های آنها عبارتند از:

• نمره بهره هوشی بین 34 تا 49 است.
• ممکن است مشکلات جسمی نیز داشته باشند.
• به طور معنا داری در تمامی جنبه های رشد نظیر گفتار وزبان، خواندن و نوشتن تاخیر دارند.
• توانایی بدست آوردن مهارتهای ساده ارتباطی را دارند.
• توانایی یادگیری اصول پایه سلامت و مراقبت از خود را دارند.
• با آموزش قادر خواهند کارهای ساده را انجام دهند.
• با آموزش قادر خواهند بود که به مکان آشنا مسافرت کنند.

برخلاف عقب ماندگی ذهنی خفیف، این گروه از افراد احتمالا دارای اختلالات پزشکی و نورولوژیکی هستند. این کودکان با مراجعه به مراکز گفتاردرمانی، مراکز کاردرمانی قادر خواهند بود مهارتهای گفتار وزبان و حرکتی را یاد بگیرند. در نهایت با حمایت دولت می توانند در یک شغل ساده استخدام شوند.

3- شدید

این طبقه از عقب ماندگی ذهنی به نوع تربیت‌ پذیر پایین نیز شناخته می شود. ویژگی های این نوع شامل موارد زیر است:

• بهره هوشی بین 20 تا 34 است.
• به طور مشخص در حرکات نقایصی دارند.
• به طور معناداری در مهارتهای نظیر راه رفتن و نشستن تاخیر دارند.
• نقایصی در ارتباط برقرار کردن با دیگران نشان می دهند. اما احتمالا برخی از دستورات ساده را درک می کنند.
• توانایی یادگیری برخی از کارهای ساده و تکراری روزانه را دارند.
• ممکن است بتوانند برخی از مهارتهای خود مراقبتی را یاد بگیرند.
• در تمام امور زندگی و اجتماعی نیاز به یک فرد دیگر دارند.

این طبقه از MR، نیاز به توجه و مراقبت بیشتری برای یادگیری مهارتها دارند. این افراد حتی در یادگیری وظایف ساده با مشکل مواجه می شوند.

4- عمیق

شدیدترین نوع عقب ماندگی ذهنی که در آن فرد ایزوله است و می بایست در مراکز توانبخشی نگهداری شود. برخی از ویژگی های این طبقه عبارتند از :

• بهره هوشی کمتر از 20 دارد.
• به طور معناداری در تمامی جنبه های رشدی تاخیر دارد و برخی از آنها را هیچگاه بدست نمی آورد.
• مشکلات شناختی او کاملا هویدا است.
• نیاز به یک مراقب دارد.
• ممکن است بتواند به برخی فعالیتها پاسخی دهد.

جمع بندی

در این نوشته سعی کردیم پاسخ شما مخاطبین عزیز هوش کالا درباره انواع عقب ماندگی ذهنی را به زبان ساده بدهیم. گفتیم که دو فاکتور مشکلات هوشی و مشکلات در رفتارهای سازشی؛ به ما کمک می کند تا کم توانی ذهنی را تشخیص دهیم. همچنین بیان کردیم براساس شدت در دو فاکتور اول می توان 4 طبقه (خفیف، متوسط، شدید، عمیق) برای انواع عقب ماندگی ذهنی در نظر گرفت.

اگر هنوز در این رابطه سوال، نقد و یا نظری دارید در قسمت نظرات مطرح نمایید. قول می دهیم در سریع ترین زمان ممکن پاسخ شما را بدهیم.

برخی منابع:

کم توانی ذهنی| ویکی پدیا