اگر فرزندتان تاخیر کلامی داشته و به گفتاردرمانی مراجعه کرده باشید ، حتما دیده اید یکی از تمریناتی که آسیب شناس گفتار و زبان با فرزند شما انجام داده است، آموزش و تقویت ” مهارت تقلید کردن ” است. بدین معنا که کودک بتواند حرکات شما ( نظیر طبل زدن ، دست زدن ، بای بای کردن و..) تقلید کند.
شاید این جنس تمرینات عجیب به نظر برسد. یادم می آید یکی از والدین بعد از این تمرینات از من پرسید که ” چرا آموزش طبل زدن کار می کنید؟! این چه ارتباطی با حرف زدن دارد؟”
در حالیکه به نظر می رسد بین ” تقلید کردن” و “توانایی ارتباط برقرار کردن” ربطی وجود ندارد. باید بگویم که این دو مهارت وابستگی زیادی باهم دارند.
تحقیقاتی که روی کودکان دارای اتیسم انجام شده، نشان داده که توانایی تقلید کردن با تواناییهای زبانی و بازی کردن کودک مرتبط است.
حتی تحقیقات جدید نشان داده است که همین وابستگی ، بین “مهارتهای مهم و مورد نیاز صحبت کردن” و ” تقلید کردن” نیز وجود دارد. یکی از این مهارتهای مهم که به ” تقلید کودک” وابسته است ، مهارت ” ارتباط آگاهانه ” است.
یکی از این مهارتهای مهم که به ” تقلید کودک” وابسته است ، مهارت ” ارتباط آگاهانه ” است.
ارتباط آگاهانه چیست ؟
فهرست عناوین این نوشته
زمانی ما یک ارتباط آگاهانه برقرار می کنیم : که یک پیام را آگاهانه به یک فرد مشخص برای یک هدف مشخص بفرستیم. برای نمونه اگر کودکی به پدر یا مادرش نگاه کند و سپس برای خواستن یک خوراکی به یخچال اشاره کند او یک ارتباط آگاهانه برقرار کرده است. همین کودک اگر یک اسباب بازی را تکان دهد تا به پدر و مادرش صدای آن اسباب بازی را بفهماند، باز هم یک ارتباط آگاهانه برقرار کرده است.
ارتباط آگاهانه می تواند با گفتن کلمه یا بدون گفتن کلمه باشد. کودک می تواند پیام خودش را از طریق : کلمه یا اشاره ، ژست ، علامت ، صداسازی یا تصاویر بفرستد. در هر صورت آنچه مهم است این است که کودک عامدانه این پیام را برای یک هدف خاص بفرستد.
سنگ بنای حرف زدن ، ارتباط آگاهانه است. بدین معنا که قبل از اینکه کودک قادر به بیان کلمات باشد باید قادر به ارتباط آگاهانه باشد. اما مگر به غیر از ارتباط آگاهانه ، ارتباط دیگری هم داریم ؟
قبل از اینکه کودک قادر به ارتباط آگاهانه باشد، ارتباط او ناآگاهانه و یا تصادفی است. این کودک در سطح ناآگاهانه ، قادر به صداسازی ، انجام حرکات و یا حتی گفتن شبه کلمات است ولی هیچ کدام از انها با قصد و منظور مشخصی بیان نمی کند. انها را تصادفی تولید می کند و هیچ نیت و قصد مشخصی ندارد. کودک ممکن است بصورت تصادفی به یک چیز نگاه کند ولی هدفش، خواستن آن شی نبوده و کاملا تصادفی این حرکت را انجام داده است.
چطور ارتباط آگاهانه را تشخیص بدهیم ؟
بهترین راه برای تشخیص ارتباط آگاهانه، این است که توجه کنیم آیا کودک به شما نگاه می کند یا به شکلی زمان ارسال پیام به شما توجه کرده است یا نه . برای نمونه اگر هنگام صداسازی به شما نگاه کرد ، یا به سمت شما خم شد یا دستتان را گرفت احتمالا نشان دهنده این است که این پیام را برای شما فرستاده است و ارتباطش آگاهانه بوده است . همچنین برای مثال :
- اگه فرزندتان در حال ماشین بازی گفت ” ما ” و به شما نگاه نکرد و یا از شما انتظار نداشت که کاری انجام بدهید به احتمال زیاد این ارتباط آگاهانه نیست و ” ما ” را بی هدف و کاملا تصادفی بیان کرد.
- اگر همین کودک هنگام ماشین بازی ، گفت ” ما ” و ماشین را به شما داد و یا سعی کرد چیزی را به شما نشان دهد و یا انتظار داشت شما کاری کنید و قصد داشت عامدانه پیامی را به شما بفرستد او ارتباط آگاهانه برقرار کرد.
چرا ارتباط آگاهانه مهم است ؟
ارتباط آگاهانه کلید اصلی تعامل و ارتباط کودک با دیگران است. کودک تا زمانیکه به این سطح نرسیده قادر به صحبت کردن و تعامل با دیگران نخواهد بود.
بسیاری از محققان بدنبال این هستند که چطور کودک را تشویق به یادگیری ارتباط آگاهانه کنند. یک تحقیق انجام شد تا بفهمند که بدست آوردن چه مهارتهای به یادگیری ارتباط آگاهانه کمک می کند. آنها متوجه شده اند که :
” مهم ترین مهارتی که پیش بینی کننده رشد ارتباط آگاهانه است توانایی کودک در تقلید حرکات دیگران است.”
نقلید کردن می تواند شامل تقلید حرکاتی که با اشیا انجام می دهیم ( مانند ضربه زدن قاشق بر روی بشقاب ، هل دادن توپ ، تکان دادن یک شی .. ) یا تقلید حرکات بدون اشیا ( حرکات بدن مثل دست تکان دادن هنگام بای بای ، بالا بردن پا ، دست زدن ..)
چرا یادگیری تقلید ، به رشد ارتباط آگاهانه کمک می کند؟
برای اینکه کودک بتواند با دیگران تعامل و ارتباط برقرار کند باید یاد بگیرد که به مخاطب روبروی خودش توجه کند. اینکه چه کلماتی می گوید یا چه حرکات و ژست هایی را انجام می دهد. در تمرین تقلید حرکات نیز کودک برای تکرار حرکات بقیه می بایست به حرکات او توجه کند. در حین تمرین تقلید کردن است که کودک که یاد می گیرد به تمرکز خودش را معطوف به صحبت ها و یا حرکات مخاطب خود کند. در نتیجه تقلید کردن به مرور به کودک کمک می کند تا توجه بیشتری به مخاطب داشته باشد.
همینطور تمرین تقلید کردن یک بازی ” رفت و برگشتی ” بسیار هیجان انگیز است. در بازی های رفت و برگشتی شما یک کار را انجام می دهید و بعد از شما نوبت کودک است. در حرف زدن و ارتباط برقرار کردن نیز ما پیامی می فرستیم و سپس کودک پیامی متناسب با پیام ما می فرستد.
از آنجائیکه تقلید کردن یک بازی رفت و برگشتی است به رشد مهارتهای ارتباطی نیز کمک زیادی می کند.
چطور به کودک تقلید کردن را آموزش بدهیم ؟
چندین روش ساده برای آموزش مهارت تقلید کردن به کودک وجود دارد. یکی از بهترین روشها شروع به تقلید کردن حرکات خود کودک توسط والدین است. بدین ترتیب که اگر فرزندتان کاری انجام داد شما بعد از او همان کار را انجام بدهید و سپس صبر کنید و به او نگاه کنید. بچه ها عاشق این هستند که بقیه حرکات آنها را تقلید کنند. با این کار به مرور کودک توجه اش به کارهایی که شما می کنید جلب می شود.
اگر شما این کار چندین بار تکرار کنید او به مرور یاد می گیرید که از شما انتظار داشته باشد و به شما به دقت نگاه می کند.
بعد از انجام این بازی می توانید حرکات دیگری را امتحان کنید. مثلا حرکاتی که کودک قبلا انجام می داده برای نمونه :
- اگر سابقا وقتی کودک ضربه به طبل می زد و شما این حرکت را تقلید می کردید حالا می توانید حرکت جدیدی مانند ضربه زدن بر روی میز یا بشقاب را امتحان کنید.
- بعد از انجام آن حرکت بسیار مهم است که صبر کنید و به او نگاه کنید.- ممکن است او این حرکت جدید را تقلید کند.
- اگر بعد از شما حرکت جدید را تقلید نکرد می تونید ان حرکت را چندین بار دیگر تکرار کنید و بعد از هر بار انجام ، صبر کنید تا او آن حرکت را انجام دهد.