آفازی یا زبان پریشی چیست؟ | علت، نشانه ها و درمان

آفازی یا زبان پریشی (به انگلیسی aphasia) اختلالی است که در اثر آسیب به مناطقی از مغز که مسئول زبان و گفتار هستند، بوجود می آید. این مشکل بیشتر در بزرگسالان بویژه افرادی که سکته مغزی کرده اند شایع است. ما در این مقاله به تعریف آفازی، بیان علت، نشانه ها و درمان آن خواهیم پرداخت. پیشنهاد می کنیم ما را تا انتهای این نوشته همراهی کنید.

آفازی چیست؟

آفازی در اثر آسیب به قسمتی از مغز (در اکثر افراد نیمکره چپ) که مسؤل پردازش زبان است اتفاق می افتد. این اختلال بر توانایی درک و بیان واژگان تاثیر مخرب می گذارد. افرادی که آفازی یا زبان پریشی دارند ممکن است در پیدا کردن کلمه ” مناسب ” برای بیان افکار خود مشکل داشته باشند. به این صورت که فرد می داند در جواب سلام باید بگوید سلام، اما کلمه ای دیگر به کار می برد یا اصلا چیزی نمی گوید. معمولا این مورد در آفازی بروکا بیشتر دیده می شود. در ادامه با انواع آفازی بیشتر آشنا می شویم. به علاوه افراد دارای اختلال زبان پریشی ممکن است در فهمیدن و درک مکالمات دیگران، خواندن متون، نوشتن و استفاده از اعداد نیز مشکل داشته باشند.

مهم است بدانیم که در زبان پریشی؛ هوش، ایده ها و تفکرات فرد مشکلی ندارد. او بخوبی می داند در این موقعیت می بایست احوالپرسی کند. اما نمی داند از چه کلماتی استفاده کند. آفازی مسیر دسترسی به واژگان را برای درک و یا استفاده مختل می کند.

بنابراین میتوان در توضیحات آفازی، به نکات تکمیلی زیر اشاره کرد:

• افرادی هم که نمیکره راست مغز آنها آسیب دیده نیز ممکن است مشکلاتی در گفتار و زبان داشته باشند.
• آفازی ممکن است سبب مشکلاتی در حرف زدن، شنیدن، خواندن و نوشتن شود.
• آفازی علت آسیب در بهره هوشی نیست و نمی تواند باعث آسیب هوشی شود.
• افراد دارای آفازی ممکن است اختلالات دیگری مانند دیزارتری ، آپراکسی و مشکلات بلع داشته باشند.

چه چیزی باعث زبان پریشی می شود؟

آفازی معمولا به طور ناگهانی و در اثر سکته مغزی یا آسیب به سر اتفاق می افتد. اما در برخی موارد مانند تومور مغزی، زبان پریشی به مرور و به آرامی ایجاد می شود. به طور کلی هر بیماری و یا ضربه که به مناطق گفتاری در مغز آسیب برساند، میتواند سبب آفازی شود. برخی دیگر از بیماری هایی که علت بروز این اختلال هستند عبارتند از:

• تومور
• جراحات تروماتیک مغزی
• زخم های گلوله
• عفونت های مغزی
• اختلالات عصبی پیشرونده مانند بیماری آلزایمر

آفازی در بیشتر مواقع در افراد میانسال و مسن ایجاد می شود. اما امکان اینکه کودکان نیز به این اختلال دچار شوند نیز وجود دارد. طبق گزارش سازمان ملی آفازی، در حال حاضر حدود 1 میلیون نفر در ایالات متحده مبتلا به آفازی هستند و تقریباً 180000 آمریکایی هر سال به آن مبتلا می شوند.

علائم آفازی چیست؟

نشانه های آفازی بسته به میزان آسیب مغز، وسعت ناحیه تحت تاثیر و نوع آفازی متفاوت است. نشانه های احتمالی زبان پریشی عبارتند از:

• مشکل در نام‌گذاری اشیا، مکان‌ها، رویدادها یا افراد. حتی اگر برای شخص شناخته شده باشند (پدیده نوک زبان)
• مشکل در بیان خود (پیدا کردن کلمات مناسب) هنگام صحبت کردن یا نوشتن
• مشکل در درک مکالمه
• مشکل در خواندن
• اشکال در املا
• حذف کلمات کوچکی مانند «the»، «از» و «بود» از گفتار
• ترتیب اشتباه کلمات
• عدم آگاهی از اشتباهات در زبان گفتاری
• صحبت کردن فقط در عبارات کوتاه که با تلاش فراوان تولید می شود
• صحبت کردن با کلمات واحد
• ساختن کلمات
• مخلوط کردن صداها در کلمات (گفتن “خوا هوبه” به جای “هوا خوبه” )
• گفتن کلمه اشتباه (گفتن “پرنده” به جای “سگ”) یا جایگزین کردن کلمه ای که معنی ندارد (گفتن “توپ” به جای “تلفن”)
• گفتار فقط به چند کلمه محدود می شود یا همان کلمات یا عبارات را بارها و بارها تکرار می کند
• مشکل در کنار هم قرار دادن کلمات برای نوشتن جملات
• مشکل در استفاده از اعداد یا انجام ریاضی

همچنین براساس میزان آسیب، آفازی در درجات خفیف تا شدید نیز دستته بندی می شود. در زبان پریشی خفیف، فرد با وجود مشکلاتی در پیدا کردن بهترین کلمه و یا درک جملات پیچیده قادر است بسیاری از ایده های خود را بیان کند. اما در زبان پریشی شدید توانایی ارتباطی فرد بسیار محدود است. فرد واژگان بیانی بسیار کمی دارد و قادر نیست متوجه صحبت اطرافیانش شود.

آیا آفازی انواع مختلفی دارد؟

زبان پریشی انواع مختلفی دارد که معمولا براساس محل آسیب مغزی تقسیم بندی می شوند. هر کدام از انواع زیر خود شدت مختلفی ممکن است داشته باشند :

1- آفازی بیانی  (Broca’s aphasia)

آفازی بیانی یا آفازی ناروان، بیشتر با نام آفازی بروکا شناخته می شود. این نوع، در اثر آسیب در مناطق مغزی که مسئول بیان یا استفاده از واژگان هستند، اتفاق می افتد. بدین طریق این افراد متوجه صحبت دیگران می شوند ولی در بیان خواسته ها و ایده های خودشان مشکل دارند.

برخی از علائم زبان پریشی بیانی یا ناروان را در زیر مشاهده می کنید :

• مشکل در بیان کلماتی که قصد گفتن آنها را دارد.
• جایگزینی واژه هدف با واژه ای دیگر. این واژه می تواند مرتبط و یا غیر مرتبط باشد. برای مثال: مرتبط= به جای اسب می گوید ماهی و غیر مرتبط= به جای اسب می گوید توپ.
• جابجا کردن و یا جایگزین کردن حروف یک کلمه. برای مثال: شوظرف را به جای ظرف شویی می گوید.
• استفاده از کلمات ساختگی. برای مثال: بجای همبرگر می گوید گالبالا
• مشکل در قرار دادن و ترتیب کلمات در کنارهم برای ساخت جمله.

2- آفازی درکی (Wernicke’s (Receptive) Aphasia)

در آفازی درکی یا آفازی ورنیکه و یا آفازی روان، فرد صدای افراد را می شنود ولی مفهوم آن ها را درک نمی کند. همچنین متون نوشتاری را می بیند ولی نمی تواند به آنها معنا بدهد.

افراد با زبان پریشی درکی، گاهی بصورت نامفهوم و پشت سر هم حرف می زنند. اغلب دلیل این مشکل است که، خودشان معنای کلام خودشان را نمی فهمند.

برخی از علائم زبان پریشی ورنیکه عبارتند از :

• مشکل در درک کلام دیگران ، بخصوص اگر گفتار انها سرسیع و همراه با جملات طولانی باشد.
• مشکل در درک گفتار دیگران در محیط های شلوغ و یا پر صدا
• مشکل در درک کنایه ، لطیفه و ارایه های ادبی

3- آفازی آنومی (Anomic aphasia)

در آفازی آنومی، فرد در پیدا کردن اسامی واژگان مشکل دارد. مثلا بیمار اسم ” کمربند ” را بخاطر نمی آورد ولی می تواند کاربردش را توضیح بدهد.

4- آفازی گلوبال (Global aphasia)

زبان پریشی گلوبال، شدیدترین نوع زبان پریشی یا آفازی است. این حالت پس از سکته مغزی دیده می شود. در این نوع فرد تمامی مشکلات بالا را با هم دارد. بدین معنا که هم در درک و هم بیان واژگان مشکل دارد. همچنین مشکلاتی زیادی در خواندن و نوشتن متون نیز دارد.

5- زبان پریشی پیشرونده (Primary progressive aphasia) 

آفازی پیشرونده، مورد نادری از آفازی است که فرد به مرور و به آرامی توانایی صحبت کردن، خواندن، نوشتن و درک مکالمات دیگران را از دست می دهد. در دیگر آفازی ها، گفتار درمانی و توانبخشی در درمان مشکلات بسیار کمک کننده و موثر است. اما در این نوع از آفازی هیچ راه درمان مطمئنی وجود ندارد. افراد با آفازی پیشرونده می توانند از طریق ژست ها و علائم غیر گفتاری با دیگران ارتباط برقرار کنند. همچنین ترکیبی از دارو درمانی و گفتاردرمانی می تواند تا حدودی سودمند باشد و شدت پیشرفت بیماری را کم کند.

aphasia  چطور تشخیص داده می شود؟

بیماران سکته مغزی، تومور و یا کسانیکه ضربه به سر داشته اند می بایست به پزشک نورولوژیست مراجعه کنند. پزشک پس از معاینه و انجام یکسری آزمونهای مشخص، بیماری زبان پریشی را تشخیص می دهد.

همچنین دکتر ممکن است جهت انجام ارزیابی های تکمیلی و تعیین نوع آفازی فرد را به کلینیک گفتاردرمانی ارجاع دهد. گفتاردرمانگر آزمونهای استاندارد و مشخصی برای تعیین نوع و شدت آفازی انجام می دهد.

برای مشاهده آدرس مراکز گفتاردرمانی در شهرتان، روی لیست مراکز گفتار درمانی | لیست کلینیک ها و مراکز گفتاردرمانی کشور کلیک کنید.

درمان آفازی چگونه است ؟

درمان زبان پریشی یک فرد براساس عوامل زیر ممکن است متفاوت باشد:

• سن؛ هر چقدر سن فرد کمتر باشد درمان موثر تر است.
• علت آسیب مغزی
• نوع زبان پریشی
• محل و وسعت آسیب مغزی

برای نمونه فردی که تومور مغزی دارد و آن تومور بر مناطق گفتاری او اثر گذاشته است مهمترین درمان برداشتن تومور است . همچنین افراد که به دلیل سکته مغزی دچار آفازی شده اند، جلسات منظم گفتاردرمانی به آنها کمک شایانی می کند. گفتاردرمانگر نه تنها برای مشکلات گفتاری بلکه برای مشکلات ارتباطی فرد نیز برنامه دارد.

زمان مراجعه به جلسات گفتاردرمانی در میزان درمان بسیار تاثیر گذار است. بهترین درمان 6 ماه اول پس از سکته مغزی و یا آسیب مغزی بدست می آید.

12 نکته برای ارتباط بهتر با بیماران زبان پریشی

1. قبل از اینکه با او صحبت کنید، او را متوجه خودتان کنید.( توجه او را جلب کنید)
2. تماس چشمی تان را حفظ کنید و به حرکات بدن و ژست هایش توجه کنید.
3. سر و صدای زمینه را کم و یا حذف کنید. ( صدای تلویزیون ، رادیو و یا صحبت دیگران..)
4. بلندی صدای تان را در یک سطح معمولی حفظ کنید. برای اینکه کاری را انجام دهد صدایتان را بلند نکنید.( حداقل تا زمانیکه خودش از شما نخواسته
5. ارتباط را ساده کنید. بصورت تحکم آمیز با او صحبت نکنید.
6. از جملات با ساختار ساده استفاده کنید و بر روی کلمات کلیدی تاکبد کنید.
7. سرعت گفتارتان را کم کنید.
8. به او فرصت کافی برای صحبت کردن بدهید. تا اتمام صحبتش صبور باشید.
9. علاوه بر گفتار ، از رسم کردن ، ژست ها ، نوشتن و حالات چهره برای برقراری ارتباط کمک بگیرید.
10. او را کمک کنید که از نقاشی کردن ، ژست ها و نوشتن استفاده کند.
11. بیشتر از سوالات با جواب بلی – خیر استفاده کنید تا سوالات با پاسخهای طولانی
12.  تلاش هایی که برای حرف زدن انجام می دهد را تشویق کنید و اصرار به تلفظ صحیح و یا کامل گفتن کلمات نداشته باشد. در صورت امکان او را در انجام کارهایش و.. تشویق کنید.

سخن نهایی

ما در این مقاله سعی کردیم با تعریف آفازی و بیان علل و نشانه های آن شما عزیزان را با این اختلال بیشتر آشنا کنیم. همچنین در ادامه نحوه تشخیص و درمان زبان پریشی و نکات مهم ارتباط بهتر با این بیماران را نیز بیان کردیم. با این حال ممکن است سوالات بیشتری در رابطه آفازی و زبان پریشی داشته باشید. قسمت دیدگاهها در پایین همین نوشته محلی است برای شما ( متخصصان، دانشجویان و بیماران و اعضای خانواده بیماران ) برای بیان دیدگاه و سوالاتتان است. تلاش تیم توانبخشی هوش کالا بر پاسخگویی به شما عزیزان در اولین فرصت خواهد بود.

برخی از منابع

Aphasia