فلج مغزی (CP) | علائم، علل، تشخیص و درمان

فلج مغزی (به انگلیسی CP یا Cerebral palsy)، یک بیماری است که بر تون عضلانی (سفتی عضلات) و حرکت آنها تاثیر می گذارد. در بیماری فلج مغزی (سی پی ) حرکت عضلات و هماهنگی لازم برای انجام کارهای ظریف و درشت مختل می شود. علت این امر آسیب مناطقی از مغز که مسئول از انجام حرکات هستند می باشد. در این نوشته، پس از تعریف دقیق تر سی پی به بیان علائم، علل و راههای تشخیص و درمان این بیماری می پردازیم. با ما همراه باشید.

تعریف فلج مغزی

فلج مغزی را cp و یا بیماری سی پی نیز می نامیم. نشانه های این بیماری در دوران نوزادی یا پیش دبستانی قابل مشاهده است.

شدت و عوارض این اختلال، در بیماران سی پی متفاوت است. احتمالا هیچ دو بیمار فلج مغزی را نمی بینید که کاملا شبیه هم باشند. دو عامل مهم تعیین کننده میزان شدت و طیف عوارض فلج مغزی است.

1. محل آسیب
2. وسعت آسیب در مغز

مغز انسان به یک شبِ ساخته نمی شود. بخش بزرگی از تکامل مغز در دوران جنینی اتفاق می افتد. البته این تکامل پس از تولد هم ادامه دارد. اگر بنا به هر علتی در دوران تکامل مغز آسیبی به بخشی از مغز وارد شود فلج مغزی اتفاق می افتد. فلج مغزی یا سی پی از دو واژه تشکیل شده است. مغز که به مناطق کنترل کننده، هماهنگ کننده حرکات اشاره دارد. منظور از واژه فلج نیز ضعف و یا فلج قسمتی از حرکات ارادی بدن می باشد.

فلج مغزی در چه سنی اتفاق می افتد؟

در ابتدا تصور بر این بود که این آسیب های مغزی، صرفا در دوران بارداری به جنین وارد می شوند. ولی امروز به اتفاق محققان پذیرفتند که این آسیب ها، نه فقط در دوران بارداری، بلکه در حین تولد و پس از تولد نیز ممکن است بوقوع بپیوندند.

این آسیب ها ممکن است در زمان جنینی (دوران بارداری)،  در حین زایمان و در یک سال اول زندگی کودک ( که مغز وی بسرعت در حال رشد است) ایجاد شوند. کودکان نارس و آنهایی که در زمان تولد وزن کمی دارند بیشتر در معرض این آسیب هستند.

علائم فلج مغزی:

هیچ دو کودک دارای فلج مغزی علائمی کاملا مشابه هم ندارند. با این حال علائم شایع بیماری سی پی عبارتند از :

• تن عضلانی متغیر، ممکن است عضلات آنها بیش از حد سفت و یا نرم باشد.
• مشکل در هماهنگی عضلانی (آتاکسی)
• لرزش و یا حرکات متغیر
• حرکات کند بخصوص در نوشتن
• تاخیر در کسب مهارت‌های حرکتی معمول از جمله گردن گرفتن، نشستن، راه رفتن
• تمایل بیشتر به استفاده از یک طرف بدن (وسایل را با یک دست بر می دارد و یا در هنگام خزیدن بیشتر بر روی یک طرف است)
• اشکال در مهارت‌های حرکتی ظریف از قبیل نوشتن یا بستن بند کفش ها
• راه رفتن سخت، مانند راه رفتن بر روی انگشتان پا، یک قدم درهم و برهم، راه رفتن قیچی مانند عبور از زانو، راه رفتن وسیع یا راه رفتن نامتقارن
• آبریزش از دهان، مشکلات مکیدن و یا بلعیدن
• اشکال در مهارت‌های ادراکی و حسی
• عضلات سفت با رفلکس های طبیعی (سخت)
• تاخیر در مهارتهای گفتاری نظیر صداسازی، شروع حرف زدن
• تشنج

یک بار دیگر باید بگویم که علائم فلج مغزی ممکن است در کودکان متفاوت باشد. بعضی از کودکان ممکن است تمامی علائم بالا را نداشته باشند. همچنین معمولا با گذشت زمان، شدت این علائم  تغییر نمی کند.

علل فلج مغزی

دلایل اصلی سی پی به همراه میزان دخالت در ابتلا به این بیماری عبارت است از:

• علل مادرزادی؛ تقریبا 70 درصد
• صدمات در حین تولد؛ 20 درصد
• صدمات بعد از تولد؛ 10 درصد

اما در ادامه 7 علت شایع فلج مغزیرا بیان می کنیم.

7 علت  شایع سی پی

1- عفونت های دوران بارداری :

این عفونت ها بخصوص در چند هفته اول بارداری می تواند باعث فلج مغزی (سی پی) کودکان بشود. برخی از عفونت های شایع که می تواند منجر به سی پی کودکان شود عبارتند از: 

• سرخجه
• آبله مرغان
• توکسوپلاسموز (عفونت انگلی موجود در مواد غذایی آلوده، خاک و مدفوع گربه)
• سفلیس (عفونت باکتریایی مقاربتی) و …

2- زردی شدید بدون درمان:

زردی را می توان از طریق زرد شدن پوست و یا چشمان نوزاد تشخیص داد. زردی بالا بدلیل افزایش بیلی روبین در سطح خون بوقوع می پیوندد. در حالت طبیعی کبد بیلی روبین اضافه را جذب می کند. در نوزادان هنوز کبد آمادگی جذب کامل آن را ندارد. اگر زردی بالا درمان نشود می تواند منجر به آسیب مغزی کودک و سی پی شود.

3- نرسیدن اکسیژن به مغز نوزاد:

در حین تولد نوزاد، اشتباهات پزشک و تیم پرستار می تواند منجر به خفگی و نرسیدن اکسیژن به مغز نوزاد شود. جداسازی زودرس جفت، رحم پاره شده در طول زایمان یا طناب بند ناف، به طریقی که جریان خون را محدود بکند، می تواند باعث محرومیت از اکسیژن مغز شود.

همچنین بعدا نرسیدن اکسیژن به مغز کودک به هر دلیل (مانند غرق شدن و.. ) می تواند از علل سی پی کودکان باشد.

4- ضربه مغزی:

صدمات و ضربات مغز در حین تولد و یا در طول یکسال اول تولد می تواند سبب Cerebral palsy شود. این صدمات می تواند بر اثر برخورد شی و یا تصادفات اتفاق بیفتد.

5- خونریزی مغزی قبل از تولد:

خونریزی مغزی قبل از تولد  بدلیل پاره شدن یک رگ خونی ، می تواند باعث آسیب جدی به مراکز کنترل حرکت مغز شود.

6- عفونت های بعد از تولد:

عفونت های بعد از تولد همانند مننژیت در نوزادان تازه متولد شده می تواند سبب فلج مغزی نوزادان شود. مننژیت می تواند باعث التهاب مغز و آسیب به مناطق حرکتی مغز شود.

7- علل ژنتیکی: 

برخی از مطالعات نشان داده اند که علل ژنتیکی نیز می تواند منجر به سی پی نوزادان شود. در این زمینه هنوز نیاز به مطالعات بیشتری است.

تشخیص و درمان سی پی

تشخیص فلج مغزی در دوران بارداری بسیار سخت و تاحدودی تشخیص قطعی غیر ممکن است. همچنین تشخیص آن در بدو تولد نیز کمی سخت است. معمولا در چندین ماه پس از تولد، والدین می توانند به سی پی فرزندشان مشکوک شوند. اگرچه به دلیل رشد مغز، تشخیص دقیق فلج مغزی و شدت آن در یک سال اول تولد سخت است.

برخی از علائم فلج مغزی که در همین نوشته ذکر کردیم می توانند به تشخیص فلج مغزی نوزادان کمک کند. همچنین یکی از علائم تشحیص دهنده سی پی، حفظ طولانی مدت رفلکس های طبیعی است. برخی از رفلکس ها پس از مدتی می بایست از بین بروند که در کودکان سی پی هنوز ماندگار هستند.

MRI و تصویربرداری از مغز در سالهای بعد می تواند به تشخیص دقیق Cerebral palsy کمک کند. تاخیرهای حرکتی (دیر گردن گرفتن ، نشستن و چهار دست و پا رفتن ) نیز می تواند بعنوان ریسک فاکتور در تشخیص سی پی ( CP ) لحاظ شود.

برخی از والدین آنچنان غرق در تشخیص سی پی و یا فلج مغزی کودکشان می شوند که بهترین دوران توانبخشی کودکانشان را از دست می دهند. اینکه تاخیر گفتاری و یا حرکتی کودکتان دقیقا به خاطر سی پی فرزندتان است و یا یک تاخیر معمولی است. آنچنان برای حال کودکتان کمک کننده نیست. شاید انچه امروز بیشتر از همه برای شما ضروری باشد. توانبخشی ( گفتاردرمانی، کاردرمانی، فیزیوتراپی ) کودکتان باشد.

به کمک کاردرمانی و گفتاردرمانی میتوان تا حد مطلوبی مشکلات حرکتی و کلامی کودک را برطرف کرد. هر چه سریعتر این اقدامات انجام شود درمان نیز راحت و نتیجه بخش تر خواهد بود. از طریق لینک های زیر میتوانید آدرس و تلفن تماس مراکز مورد نظر را در شهر خود پیدا کنید:
لیست کامل کلینیک های کار درمانی کشور
لیست کلینیک ها و مراکز گفتاردرمانی کشور

همچنین دلایل زیر میتوانند تشخیص فلج مغزی را نیز سخت کنند:

•  ممکن است چند سال طول بکشد تا علائم کاملا روشن به نظر برسد.
• بسیاری از کودکان مبتلا به آسیب مغزی بهبود می یابند.
• سطح شدت بسیار متفاوت است
• علائم CP شبیه اختلالات دیگر است.

انواع فلج مغزی

برای درک بهتر تاثیراتی که فلج مغزی بر روی زندگی فرد مبتلا می گذارد، فلج مغزی را به 4 نوع مختلف تقسیم بندی کرده اند. هر نوع از انواع فلج مغزی بر اساس دو فاکتور تشخیص داده می شود. 1- نوع مشکل حرکتی و 2- میزان قسمت هایی از بدن که درگیر شده اند.

انواع فلج مغزی عبارتند از: اسپاستیک، اتتوئید، آتاکسیک و مختلط .

نوع مشکلات حرکتی یک فرد، براساس میزان شدت صدمات مغزی او و  تاثیری که بر تون عضلانی ( Muscle tone ) اش می گذارد مشخص می شود. تن عضلانی همان میزان سقتی و قوام ماهیچه ها است.

دو واژه برای تعریف تون عضلانی در سی پی مشخص شده است.

• هایپوتونی (Hypotonia ) : تون پایین عضلات، در این حالت عضلات شل و قدرت پایینی دارند.
• هاپیرتونی (Hypertonia ) :افزایش تون عضلانی، در این حالت عضلات بسیار سفت و خشک هستند.

در تصویر فوق انواع فلج مغزی را براساس اندام درگیر می بینید.

برای آگاهی بیشتر درباره انواع فلج مغزی مطالعه مقاله زیر را پیشنهاد می دهیم:
انواع فلج مغزی (CEREBRAL PALSY) | در کودکان و بزرگسالان + ویدیو

5 حقیقت مهم  درباره سی پی

1 -سی پی از شایع ترین اختلالات حرکتی دوران کودکی است

سی پی کودکان یکی از شایع ترین اختلالات حرکتی در دوران کودکی است. در تحقیقاتی که اخیرا در آمریکا انجام داده شد تعداد تخمینی افراد سی پی را حدود 764,000 نفر برآورد کرده اند.  شیوع سی پی را 3 نفر در هر 1000 نفر برآورد کرده اند. تقریباً 70 درصد آنها دارای فلج مغزی از نوع اسپاستیک هستند. در میان کودکان با فلج مغزی ۸ درصد دچار طیفی از اختلالات مانند اتیسم و ۳۵ درصد مبتلا به صرع هستند.

2- سی پی پیشرونده نیست

این اختلال پیشرونده نیست یعنی اینکه آسیب مغزی معمولا یک بار بوقوع می پیوندد و آسیب مغزی بد و بدتر نمی شود. اگرچه خود آسیب مغزی بیشتر نمی شود ولی مشکلاتی که بواسطه سی پی بوجود می آید در صورتی که تحت مداخلات توانبخشی گفتار درمانی، فیزیوتراپی و کاردرمانی قرار نگیرد بد و بدتر می شوند.

برای مراجعه به مراکز فیزیوتراپی روی لینک زیر کلیک کنید:
مراکز فیزیوتراپی کشور

3 -از سه نفر دو نفر می توانند راه بروند

هر کودک دارای سی پی علائمی منحصر به فرد از خودش نشان می دهد. هیچ دو کودک دارای فلج مغزی کاملا شبیه به هم نیستند. محل وقوع آسیب، وسعت آسیب در مغز، زمان شروع توانبخشی و..  باعث می شود علائم و اختلالات متفاوتی نشان دهند. بسیاری از کودکان سی پی نیاز به خدمات کاردرمانی و گفتار درمانی دارند.

4- از 4 کودک 3 نفر قادر به برقراری ارتباط کلامی هستند

گفتار درمانی  یک اصل ضروری برای این کودکان می باشد. توصیه می کنم حتما در زمان تشخیص فلج مغزی  نزد آسیب شناس گفتار و زبان مراجعه کنید و مداخلات زود هنگام را دریافت کنید.

5- بدنبال درمان قطعی آسیب مغزی نباشید

این کودکان با دریافت توانبخشی گفتار درمانی ، کاردرمانی ، فیزیوتراپی کمک زیادی دریافت می کنند و بسیاری از مشکلاتی که بواسطه آسیب مغزی دریافت کرده اند بهبود می شود. و با این درمان قطعی و رفع آسیب مغزی در این کودکان امکان پذیر نیست.

جمع بندی و طرح سوال:

در این نوشته به زبان ساده درباره فلج مغزی کودکان و فلج مغزی بزرگسالان صحبت کردیم. گفتیم که فلج مغزی بر اثر آسیب به مغز در دوران بارداری ، حین تولد و یا یکسال اول بعد از تولد بوقوع می پیوندد. علائم سی پی را ذکر کردیم و 7 علت مهم فلج مغزی یا سی پی و یا cp را ذکر کردیم.

همچنین تیم درمان فلج مغزی را معرفی کردیم و خواندیم مهمترین افراد این تیم: پزشک ،آسیب شناس گفتار و زبان ( گفتار درمانگر ) ، کاردرمانگر و فیزیوتراپیست است. خواندیم که برنامه درمانی این کودکان براساس مشکلا انها طراحی می شود و کاملا شبیه به دیگر کودکان نیست.

در انتها اگر هنوز در این باره سوال دارید بدون نگرانی در پایین و در قسمت نظرات ، سوال خود را مطرح کنید. از ذکر جزئیات غافل نشوید. به شما قول می دهیم سوال شما را توسط کارشناس مربوطه کمتر از دو روز بعد در همین جا پاسخ دهیم.

تیم هوش کالا با آرزوی سلامتی شما و تمام فرزندان ایران زمین بزودی مطالب مفید دیگری را در این زمینه نیز منتشر خواهد کرد.

برخی از منابع:

Cerebral palsy

ویکی پدیا انگلیسی