شکاف کام در نوزادان و بزرگسالان | همه چیز درباره شکاف کام

در این نوشته می خواهیم به تفصیل درباره شکاف کام و لب که در بین عموم نیز به لب شکری شناخته می شود صحبت کنیم. در ادامه پس از تعریف انواع کام شکاف دار، به بیان علل، راه های تشخیص و درمان آن نیز می پردازیم.

اما در آغاز بهتر است به این سوال پاسخ دهیم؛ که شکاف کام و لب چیست؟

تعریف لب شکری یا شکاف کام

قبل از اینکه معنای بیماری کام شکاف دار را بفهمیم باید درباره کام بدانیم. کام یک عضو از آناتومی دهان است : کام همان سقف دهان است که شامل دو بخش جلوئی و عقبی است.

بخش جلوئی کام استخوانی است و به آن سخت کام می‌گویند. بخش عقبی کام بیشتر عضلانی است و به آن نرم کام می‌گویند. وظیفه این بخش بستن و جدا کردن حفره دهان از حفره بینی است. اگر حفره بینی از حفره دهان جدا نباشد در حرف زدن و غذا خوردن دچار مشکل می شویم. حفره دهان و حفره بینی از طریق کام از هم جدا می شوند.

شکاف کام و لب به نوعی اختلال گفته می‌شود که به دلیل بسته نشدن شکاف دهان جنین در مراحل اولیه بارداری به وجود می آید. این نقص مادرزادی بسیار شایع است و تخمین زده می‌شود که در هر سه دقیقه، یک نوزاد لب شکری متولد می‌شود، به عبارتی از هر 500 تا 750 نوزاد متولد شده یک نوزاد دچار شکاف لب و کام است.

انواع شکاف لب

انواع شکاف را می توان به سه نوع مهم تقسیم کرد. البته در برخی مواقع، حالتهایی از شکاف کاف و لب نیز می توانند ترکیبی از این سه آیتم باشد.

1. شکاف کام
2. شکاف لب
3. شکاف مخفی ( شکاف زیر مخاطی )

در ادامه هر کدام را با هم بررسی می کنیم.

1- شکاف کام

شکاف کام، شیاری غیرطبیعی و مادرزادی در وسط (خط میانی) کام است که زبان کوچک، نرم کام و سخت کام را در بر می‌گیرد. در این حالت بدلیل بوجود نیامدن یا رشد ناقص سقف دهان، فضای دهان و بینی با هم مخلوط شده می شود.

2- شکاف لب

 شکاف لب، بین لب بالایی ایجاد می شود. شکاف لب از یک تورفتگی کوچک تا جدائی کامل لب متغیر است. برخی در گذشته به این اختلال لب شکری می گفتند. لب‌شکری در اصل به شکافی گفته می‌شود که در لب بالا وجود دارد. این شکاف ممکن است در وسط یا سمت چپ و یا راست لب باشد. کودکانی که شکاف لب به تنهایی دارند مشکلات کمتری را تجربه می کنند. مهمترین مشکل این کودکان، زیبایی لب است که با عمل جراحی برطرف می شود.

3- شکاف مخفی (شکاف زیر مخاطی)

شکاف کام زیر مخاطی بر خلاف موارد بالا در زمان تولد تشخیص داده نمی شود. در این حالت شکاف در سقف دهان ( سخت کام و یا نرم کام ) وجود دارد، ولی هویدا نیست. در این حالت پوست سقف دهان روی شکاف را پوشانده است.

افراد دارای شکاف مخفی و یا شکاف کام زیر مخاطی در هنگام صحبت کردن توانایی کافی برای جلوگیری خروج هوا از دهان به بینی را ندارد. در نتیجه عدم کفایت دریچه کامی حلقی آنها باعث شک در شکاف کام زیر مخاطی می شود.

متخصصان در برخی از موارد با معیانه سقف دهان از طریق انگشت و یا دیگر موارد می توانند به شکاف زیر مخاطی آنها پی ببرند. بزرگترین مشکل این افراد کیفیت گفتار تو دماغی (خشیومی) است.

عکس انواع کام شکاف دار

در تصویر زیر عکس شکاف کام و انواع آن را براساس محل ضایعه را براساس محل ضایعه می بینید:

1. شکاف لب دو طرفه
2.  شکاف لب یک طرفه
3. شکاف لب دو طرفه
4.  شکاف کام یک طرفه
5.  شکاف زبان کوچک
6. شکاف لب و کام دو طرفه
7. دو طرفه لب و قدامی ( جلویی ) کام
8. یک طرفه لب و  دو طرفه کام
9. یک طرفه لب  و قدامی کام

یکی از اولین سوالاتی که والدین پس از تشخیص شکاف کام یا لب فرزندشان از ما می پرسند این است که علت چیست ؟ در ادامه می خواهیم درباره علل این بیماری صحبت می کنیم.

علت کام شکاف دار

مجموعه ای از عوامل ژنتیکی و محیطی می توانند در بروز بیماری شکاف موثر باشند. از جمله عوامل محیطی می توان به مصرف بعضی از داروها در دوران حاملگی، بیماریهای دوران حاملگی و مصرف سیگار و الکل و کمبود فولیک اسید در دوران بارداری اشاره نمود. همچنین سن بالای پدر و  وجود استرس در دوران بارداری از عوامل دیگر ایجاد کننده کام شکاف دار می باشد. عوامل ناشناخته ای نیز مثل جهش ژنی نیز در بروز این مشکل نقش دارند .

تشخیص

مادران باردار از طریق سونوگرافی سه بعدی می‌توانند به تشخیص شکاف کام کمک کنند. لذا توصیه می‌شود خانواده‌هایی که این بیماری را به صورت وراثتی دارند نسبت به انجام سونوگرافی در دوران بارداری اهتمام بیشتری داشته باشند.

از طریق آزمایش خون مادر نمی‌توان به شکاف کام و لب جنین پی برد. بنابراین بهترین راه شناسایی شکاف کام، سونوگرافی می باشد.

سه گام مهم در درمان شکاف کام و لب در نوزادان

درمان شکاف کام و لب شامل ابعاد گوناگونی می شود و طرح ریزی درمان این افراد براساس میزان آسیب متفاوت خواهد بود. پروسه درمانی این نوزادان از بدو تولد شروع می‌شود و ممکن است تا بزرگسالی ادامه داشته باشد. تیم کاملی از متخصصین باید روی این نوزادان کار کنند.

جراح پلاستیک و یا ent، ارتودنس و آسیب شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر ) نقش اصلی را در درماناین بیماری بازی می‌کنند. این تیم باید در تمام طول مسیر درمان با این بیماران همراه باشند. در عین حال نیاز به دیگر متخصصین هم وجود دارد، از جمله یک متخصص اطفال جهت تغذیه نوزاد، متخصص گوش و حلق و بینی (به خصوص اگر این نوزادان بر اثر شکاف دچار مشکل شنوایی شوند). در کل درمان این نوزادان بصورت درمان تیمی است و  کودکان دچار شکاف کام  را باید یک تیم کامل درمان کند.

در ادامه سه گام مهم در درمان شکاف کام را بررسی می کنیم:

گام اول: رفع مشکلات تغذیه

درمان کام شکاف دار باید بلافاصله بعد از تولد آغاز شود. در این راستا؛ مسئله تغذیه کودک، مهمترین نکته ای است که بعد از تولد نوزادان دارای شکاف کام و لب باید به آن توجه شود. اگر اطلاعات والدین در این زمینه ناکافی باشد کودک دچار مشکل خواهد شد. در خصوص تغذیه، بایستی با مشورت پزشک متخصص ارتودنسی و در صورت لزوم، دستگاه های ارتودنسی جهت بهبود تغذیه کودک، ساخته شود.

گام دوم: جراحی ترمیمی شکاف کام

جراحى شکاف کام معمولاً در ۶ تا ۱۲ هفتگى انجام مى‌شود. شيرخوار نبايد عفونت تنفسي، دهانى و يا سيستميک داشته باشد.  روش ترميمی شکاف کام  به‌صورت (Z – plasty) صورت گيرد تا احتمال آسيب به محل عمل و باقى‌ماندن زخم به حداقل برسد. بعد از جراحی  هم براى مراقبت دقيق از محل عمل، و وارد نيامدن آسيب و فشار به آن، وسيله‌اى کمانى شکل و فلزى (لوگان بو Logan bow) روى ناحيه مربوطه قرار داده مى‌شود و يا از پانسمان با چسب‌هاى پروانه‌اى روى عمل استفاده مى‌گردد. در صورتى که محل عمل از آسيب و عفونت در امان بماند، معمولاً آثار کمى از آن برجاى خواهد ماند.

 

گام سوم: گفتار درمانی

در کودکان دارای  شکاف لب و کام ( کام شکاف دار )  وجود مشکلات گفتاری در مقاطعی از زندگی آن‌ها متداول است. بهترین اقدامی که والدین می توانند انجام دهند مراجعه به مطب گفتار درمانی در اولین فرصت ممکن است. از آنجائی که راه بینی و دهان این بیماران یکی است و عضلات کام وظیفه خود را در صحبت کردن به درستی انجام نمی دهند این کودکان ممکن در ادای کلمات و جملات دچار مشکلات جدی می باشند.

همچنین ممکن است پس از عمل جراحی و بسته شدن شکاف ، بدلیل بد یادگیری کودکان همچنان به گفتار خشیومی و تلفظ اشتباه خود ادامه بدهند . مراجعه به آسیب شناس گفتار و زبان بهترین راه برای اصلاح تلفظ این کودکان می باشد. همانطور که در بالا گفتیم توصیه می شود، کودک در همان ابتدا زیر نظر یک متخصص گفتار درمانی باشد.

در زیر لیست مراکز گفتار درمانی کشور را گرد آورده ایم که می توانید براساس شهر خود به یک گفتار درمانگر  مراجعه کنید:

 مراکز گفتار درمانی | لیست کلینیک ها و مراکز گفتاردرمانی کشور.
از طریق این لیست می توانید براساس نیاز خود آدرس و شماره تلفن مطب مورد نظر را پیدا کنید.

معجزه گفتار درمانی برای شکاف کام و لب

در همان ابتدای تولد کودک دارای شکاف لب و کام ، مهمترین دغدغه والدین مشکل شیر خوردن و زیبایی نوزاد است. این مشکلات با به مرور رفع خواهد اما انچه که نیاز به توجه بیشتری دارد. مشکلات گفتار و زبان این کودکان است.

به دلیل شکاف ایجاد شده بین حفره بینی و دهان صداسازی های نوزاد کیفیت دماغی پیدا می کند. متاسفانه گاها حتی پس از جراحی این کیفیت دماغی حفظ می شود و در مواردی نیز تلفظ صداهای کودک همه دچار مشکل می شوند. بنابراین اگر خانواده در همان دوران نوزادی تحت نظر یک آسیب شناس گفتار و زبان باشند تا موارد زیادی این مشکلات کمتر و راحتتر درمان می شود. یکی دیگر از مشکلات این کودکان دیر حرف زدن است ( مشکلات تاخیر زبان ). گفتار درمانگر در همان ابتدا با ارائه توصیه هایی به این کودکان کمک می کند.

در هرصورت با بزرگ شدن کودک در صورت وجود مشکلات تلفظی بسیار مهم است که به گفتار درمانی مراجعه کنید و هر چه سریعتر جلسات درمانی را شروع کنید. فراموش نکنید که تاخیر در دریافت این خدمات ، درمان را مشکل تر می کند.

عوارض کام شکاف دار

نوزاد مبتلا به شکاف لب و کام، از بدو تولد خود با مشکلات فراوانی دست به گریبان شده که درصورت عدم دریافت مراقبتهای پزشکی درست و به موقع، تا پایان عمر خود هیچگونه رهائی از آن مشکلات نخواهد داشت. ما در اینجا لیستی از عوارض شکاف کام و لب را ذکر کرده ایم:

1. مشکل میدن شیر و تغذیه
2. مشکلات گفتاری
3. ایجاد عفونت های مکرر گوش و کم شنوایی
4. رشد نامنظم دندانها

1-مشکل در مکیدن شیر و تغذیه

از آنجا که راه دهان و بینی این نوزادان یکی است، در  عمل مکیدن را ممکن است دچار مشکل شوند.اگر اطلاعات والدین در این زمینه ناکافی باشد کودک دچار مشکل خواهد شد . در خصوص تغذیه  بایستی با متخصص ارتودنسی مشورت شود تا در صورت لزوم دستگاه های ارتودنسی ساخته شود که تغذیه کودک بهتر انجام شود.

2-مشکلات گفتاری

از آنجائی که راه بینی و دهان این بیماران یکی است و عضلات کام وظیفه خود را در صحبت کردن به درستی انجام نمی دهند این کودکان در ادای کلمات و جملات دچار مشکلات جدی می باشند. ممکن است پس از جراحی شکاف کام این کودکان هم چنان این مشکلات را داشته باشند. بنابراین مراجعه به گفتار درمانی برای این کودکان ضروری است.

3- عفونت های مکرر و ایجاد کم شنوائی

ممکن است مقداری از شیر دریافتی توسط دهان، از طریق بینی به پشت گوش این کودکان راه پیدا کرده و به مرور زمان باعث ایجاد عفونت  و منجر به کم شنوائی  نوزاد بشود. این عفونت هیچگونه علائم  یا عوارض مشخصی نداشته و معمولاً والدین زمانی متوجه کم شنوائی  نوزاد خود می شوند که معمولاً دیگر نمیتوان اقدام خاصی را برای این نوزادان انجام داد. متخصص گوش و حلق و بینی و شنوایی شناسی در این زمینه می تواند کمک کند و مانع از کم شنوایی کودکان در چنین حالتهایی شود.

برای یافتن آدرس مراکز شنوایی سنجی در شهر خود روی لینک زیر کلیک کنید:
مراکز شنوایی سنجی | آدرس و شماره تلفن کلینیک های شنوایی سنجی کشور

4-رشد نامنظم دندانها

با توجه به وضعیت فیزیکی دهان بیمار، دندانها ممکن است بصورت نامنظم  و در برخی از موارد دندان در محل بینی یا شکاف دهان رشد کند. متخصص ارتودنسی در این زمینه می تواند کمک کننده باشد.

ما قبلا در نوشته عوارض شکاف کام و لب 4 مورد از عوارض  راهکارهای کاهش آنها را به تفصیل توضیح دادیم. برای آگاهی بیشتر نسبت به عوارض کام شکاف دار، مطالعه این مطلب رو توصیه می کنیم:

عوارض شکاف کام و لب (۴ مداخله ضروری برای کاهش عوارض)

معرفی مطالب مفید در خصوص گفتار درمانی

ما قبلا در نوشته  سن حرف زدن کودک درباره سن حرف زدن کودکان صحبت کردیم . در آنجا گفتیم که اگر کودکتان متناسب با هم سالان خود حرف نمی زند زمان طلایی را از دست ندهید و سریعا به مطب گفتار درمانی و نزد آسیب شناسان گفتار و زبان ( گفتار درمانگر ) مراجعه کنید.

گفتار درمانی کودکان می توانند بصورت مستقیم و یا غیر مستقیم دنبال شود. تنها متخصص برای درمان اختلالات گفتار و زبان و دیر حرف زدن گفتار درمانگر می باشد. همچنین در برگه ای دیگر به نام  مطالب مفید گفتار درمانی جدیدترین مطالب گفتاردرمانی و مطالب طبقه بندی شده را آوردیم. این برگه مطالب گفتار درمانی کودکان و گفتار درمانی بزرگسالان را نیز شامل می شود.

جمع بندی

در این نوشته درباره شکاف لب و کام صحبت کردیم . گفتیم که برخی از کودکان فقط شکاف کام دارند ، برخی فقط شکاف لب و برخی هردو را دارند. گفتیم که این اختلال به دلیل بسته نشدن شکاف دهان جنین در مراحل اولیه بارداری به وجود می آید. علتهای آن از عوامل محیطی تا ژنتیکی تا مصرف برخی داروها در دوران جنینی متفاوت است. در ادامه تیم درمانی این کودکان ( متخصص گوش و حلق و بینی ، ارتودنسی ، گفتار درمانگر ، شنوایی شناس و.. ) را معرفی کردیم.

خواندیم که می توان تشخیص شکاف کام در سونرگرافی سه بعدی ممکن است. مراجل درمانی را از جراحی ترمیمی تا ارتودنسی و گفتار درمانی را توضیح دادیم. عوارض مهم شکاف لب و کام را را معرفی کردیم و توصیه کردیم که مداخله به هنگام را برای هر کدام از آنها در پیش بگیرید.

در ادامه اگر درخصوص بیماری لب شکری سوال و یا سوالاتی دارید می توانید در پایین در قسمت نظرات از ما بپرسید. در اولین فرصت پاسخگوی شما خواهیم بود.

برخی منابع

Cleft lip and cleft palate

واحد تحقیقات ناهنجاریهای جمجمه ای-صورتی و شکاف کام