اختلال طیف اوتیسم یا به اختصار (ASD)، نوعی اختلال رشدی محسوب می شود. کودکان و بزرگسالان مبتلا، در ارتباطات کلامی و غیر کلامی، تعاملات اجتماعی و فعالیت های مربوط به بازی مشکل دارند. کارآمدترین روش برای درمان اختلال اوتیسم، روش های توانبخشی می باشد. چرا که بهترین سرویس و برنامه درمانی را به افراد مبتلا به این اختلال، ارائه می دهند. درمان های توانبخشی شامل گفتاردرمانی، کاردرمانی، رفتاردرمانی و … است. با ما همراه باشید تا در این نوشته با روش های درمان اوتیسم بیشتر آشنا شویم.
درمان های توانبخشی اختلال اوتیسم
مداخله و درمان اوتیسم بستگی به میزان شدت این اختلال، محل زندگی و سایر فاکتورها دارد. یکی از تکنیک های درمانی برای بیماری اوتیسم درمان توانبخشی است که شامل موارد زیر می باشد:
- کاردرمانی
- گفتاردرمانی
- رفتاردرمانی
- آموزش مهارت های اجتماعی
- فیزیوتراپی
- درمان انسجام حسی
- بازی درمانی
در کل روش های متعددی می توانند به بهبود عملکرد اجتماعی، یادگیری و کیفیت زندگی کودکان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم کمک کنند. اما لازم است بدانیم که درمان صد در صدی برای این اختلال وجود ندارد. بلکه ترکیبی از روش های درمانی می تواند منجر به کاهش علائم آن و کنترل بیماری شود.
نکته مهم این است که والدین نباید سن طلایی کودک برای درمان اوتیسم را از دست بدهند. معمولا سن طلایی برای معالجه این اختلال، تا قبل از ۵ سالگی است. هر چه در سن پایین تر بیماری تشخیص و فرایند درمان و آموزش های لازم، به موقع به کودک داده شود؛ شانس بیش تری برای بهبودی وجود دارد.
جهت آشنایی با نشانه های اوتیسم به شما توصیه می کنیم مقالۀ علائم واضح اوتیسم از کودکی تا بزرگسالی را مطالعه نمایید.
در ادامه روش های درمانی توانبخشی را با هم بررسی می کنیم.
۱- کاردرمانی
کاردرمانی توسط یک کاردرمانگر انجام می شود و میتواند یک درمان موثر و کلیدی برای مشکلات حرکتی و ذهنی کودکان مبتلا به اوتیسم باشد. در کاردرمانی بر روی عملکردهای زیر تمرکز دارند:
- یادگیری
- اعتماد به نفس
- استقلال
- تعامل اجتماعی.
با تقویت این مهارت ها، توانایی کودکان در دوران مدرسه و تعاملات اجتماعی شان بهبود می باید. علاوه بر این مهارت ها، به انجام فعالیت های فردی کودکان نیز کمک ویژه ای می کنند. فعالیت هایی مانند:
- غذا خوردن
- بازی کردن
- حمام و توالت رفتن
- آراستن ظاهر
- مهارت های حرکتی ظریف مانند نوشتن، رنگ آمیزی و برش با قیچی
و…
با مراجعه به موقع افراد دارای اوتیسم به مراکز کادرمانی، می توان مشکلات حرکتی – ذهنی در این افراد را بهبود بخشید. برای یافتن آدرس و تلفن مراکز کاردرمانی در شهر خود روی لینک زیر کلیک کنید:
مراکز کاردرمانی
«فرد مبتلا باید به طور فشرده و هر روز تحت خدمات کاردرمانی قرار بگیرد.»
۲- گفتار درمانی
گفتاردرمانی با ارزیابی و درمان اختلالات گفتار و زبان و بلع در کودکان و بزرگسالان، به عنوان یکی از روش های درمانی اوتیسم استفاده می شود. گفتاردرمانی کمک های زیر را به کودکان و افراد مبتلا به اوتیسم می کند:
- درک کردن گفتار دیگران
- صحبت کردن با دیگران
- ورود به تعاملات اجتماعی
به طور کلی این شیوه درمانی بر آموزش کودکان دارای اوتیسم، به منظور استفاده هر چه بیش تر از زبان جهت ارتباط تأکید دارد. بنابراین به علت مشکلات کلامی این کودکان، نقش گفتار درمانی بسیار حائز اهمیت می باشد. با مراجعه به موقع و سریع کودکان اتیسمی به مراکز گفتاردرمانی، می توان اختلالات گفتار و زبان و هم چنین مشکلات مربوط به تعامل و ارتباط، در آنها را کاهش داد و درمان کرد.
شما والدین عزیز می توانید برای مراجعه به مراکز گفتاردرمانی از لیست زیر کمک بگیرید:
لیست کلینیک ها و مراکز گفتاردرمانی کشور
۳- رفتار درمانی
به کمک رفتار درمانی میتوان با ارائه راهکارهایی به منظور تغییر در محیط و برنامه زندگی کودکان دارای اوتیسم، ارتباطات و تعاملات آنها را بهبود بخشید. زیرا معمولا این کودکان، در بیان نیازها و احساست خود با مشکل مواجه هستند. همچنین در برخی مواقع از طرف دیگران به خوبی درک نمی شوند. بنابراین در رفتار درمانی، درمانگرهای با تجربه میتوانند خواسته های پنهان شده پشت رفتارهای این کودکان را تشخیص بدهند. درنتیجه به بهبود کیفیت زندگی کودکان دارای اوتیسم کمک کنند.
در رفتاردرمانی از دو شیوه درمانی زیر استفاده می شود:
۱٫رفتار شناختی (CBT)
درمان رفتار شناختی، طریق صحبت کردن با بیمار انجام می شود. در مرحله اول، روان درمانگر، تلاش برای دریافت طرز تفکر بیمار نسبت به پیرامون خود و دیگران دارد. در مرحله دوم ، سعی می کند مسائل و مشکلاتی که موجب تولید اختلالات روانی در فرد گردیده است را پیدا کند. از این روش برای درمان کودکان و بزرگسالان انجام می شود.
در طول جلسات CBT، افراد ارتباط بین احساسات، افکار و رفتارها را یاد می گیرند. این امر ممکن است به شناسایی افکار و احساساتی که موجب رفتارهای منفی می شود، کمک کند.
در کل رفتار درمانی شناختی به افراد مبتلا به ASD کمک می کند تا اضطراب خود را کنترل کنند. هم چنین می تواند به آن ها کمک نماید تا احساسات دیگران را تشخیص دهند و در وضعیت های اجتماعی بهتر عمل کنند. همان طور که می دانید یکی از مشکلات افراد مبتلا به اوتیسم عدم درک احساسات دیگران می باشد. در نتیجه این روش می تواند کمک کننده باشد.
۲٫تجزیه و تحلیل رفتار کاربردی (ABA)
تحلیل رفتار کاربردی یا روش ABA یکی از رایج ترین نوع درمان رفتار است که برای کودکان مبتلا به اختلال رشدی مورد استفاده قرار می گیرد. یکی از مهم ترین کاربردهای این روش، درمان و توانبخشی کودکان مبتلا به اوتیسم در طیف سنی ۳ تا ۱۴ سال می باشد.
این شیوه درمانی می بایست توسط افراد متخصص و آموزش دیده انجام گیرد. در روش ABA، از تکنیک های طراحی شده برای تشویق رفتارهای مثبت با استفاده از سیستم پاداش اشاره دارد. یعنی رفتارهای که مورد تشویق قرار گیرند احتمال تکرار و افزایش خواهند داشت و رفتارهای که مورد توجه قرار نگیرند احتمال حذف شدن آن ها وجود دارد.
تکنیک‌های ABA برای توسعه مهارتهای اصلی مانند نگاه کردن، توجه کردن، گوش دادن و تقلید کردن به کار می رود. هم چنین در مهارتهای پیچیده‌تری مانند خواندن، گفتگو کردن و درک منظور دیگران مورد استفاده قرار میگیرد.
برخی از خدمات و تکنیک های این روش درمانی اختلال اوتیسم به شرح زیر است:
- آموزش زبان اشاره
- آموزش بهبود ارتباطات بر اساس تصاویر
- تجزیه و تحلیل تجربی
- الگوبندی عملکردها
- آموزش والدین
- سنجش رفتاری عملکردها
۴- آموزش مهارت های اجتماعی
از این روش در کودکان اتیسمی، برای توسعه مهارت های اجتماعی آنها مورد استفاده قرار می گیرد. زیرا تعاملات اجتماعی یکی از مشکلات اصلی در افراد مبتلا به اتیسم می باشد. بنابراین می تواند در طول زمان منجر به چالش های زیادی برای فرد شود.
در آموزش مهارت های اجتماعی، بر روی اهداف زیر تمرکز دارند:
- آموزش مستقیم با تمرین در محیط های واقعی
- تمرکز روی زمان و توجه فرد
- پشتیبانی از تقویت ارتباطات و یکپارچگی حسی
- آموزش رفتارهای اجتماعی مانند دوستی
- کمک به تقویت مهارت های شناختی و زبانی
معمولا این اقدامات به روش های زیر انجام می گیرند:
- به صورت کلامی و غیر کلامی
- از طریق حرکات و اشارات بدن
- زبان بدن
بنابراین به این صورت آموزش مهارت های اجتماعی به بیماران اوتیسمی کمک می کند تا تعاملات و ارتباطات اجتماعی را بهتر برقرار کنند.
۵- فیزیوتراپی
برخی کودکان دارای اوتیسم ممکن است به علت تاخیر در رشد، دچار مشکلات حرکتی خفیف تا شدید بشوند. یک فیزیوتراپیست، پس از ارزیابی کلی و شناسایی مشکلات حرکتی کودک، یک برنامه مداخله ای برای کمک به رفع یا بهبود این مشکلات ارائه می دهد. در زیر به برخی از برنامه های فیزیوتراپی برای کودکان طیف اوتیسم اشاره می کنیم:
- تمرینات یا فعالیت های خاص برای قدرت عضلانی، وضعیت بدنی، استقامت، برنامه ریزی حرکتی و واکنش های تعادلی
- اقدامات بازخورد حسی برای بهبود آگاهی کودک از وضعیت بدن و حرکات
- راهبردها و تجهیزات مختلف مانند بریس، برای بهبود تعادل بدن کودک در حین فعالیت های عملکردی یا فیزیکی.
- توصیه ها و پشتیبانی برای شرکت در برنامه های فیزیکی گروهی، مخصوص افراد اوتیسم؛ برای بهبود مهارت های بدنی و استقامت آنها
شما والدنی عزیز میتوانید برای یافتن مراکز فیزیوتراپی طرف قرارداد با بیمه، در شهر خود از لیست زیر کمک بگیرید:
مراکز فیزیوتراپی کشور
۶- درمان انسجام حسی
یکی از مشکلات شایع در کودکان مبتلا به اوتیسم، دشواری در پردازش حسی است که روند یادگیری و سازگاری با محیط را مختل می کند. هر کدام از حواس پنجگانه ما آستانه های متفاوتی از محرک های حسی را دارا هستند. در کودکان طیف ASD آستانه برخی از حواس معمولاً پایین و یا بالا می باشد. مثلا فرد مبتلا توسط چیزهای مثل چراغ های روشن، صداهای خاص یا لمس شدن ناراحت می شود.
درمان انسجام حسی به کودکان مبتلا به اوتیسم کمک می کند تا برخورد مناسبی با اطلاعات حسی داشته باشد. این درمان در تعامل با فعالیت هایی است که برای برنامه ریزی سیستم حسی از طریق تحریکات درونی، شنوایی و ورودی لمسی باید در نظر گرفته شود. درمان انسجام حسی سعی می کند حتی پاسخ فرد به تحریک حسی را بیابد. این روش توسط یک کاردرمانگر انجام می گیرد.
۷- بازی درمانی در درمان اوتیسم
بازی درمانی می تواند باعث اقدامات زیر در کودکان طیف اوتیسم شود:
- بهبود مهارت های اجتماعی و عاطفی
- افزایش قدرت تفکر به روش های مختلف
- تقویت مهارت های زبانی و ارتباطی
- گسترش راه های بازی با اسباب بازی ها و ارتباط آنها با افراد دیگر
این روش ها به کودک مبتلا به اوتیسم کمک می کنند تا بتواند رابطه بی خطر و مفیدی با درمانگر خود و دیگران برقرار کرده و با آن ها مأنوس شود.
روش های مکمل درمان اوتیسم
علاوه بر موارد ذکر شده در بالا، روش های درمانی مکمل دیگری نیز وجود دارد. روش های مکمل می توانند ارتباط فرد با دنیای اطراف و سایرین را بهبود بخشیده و رفتارهای آن ها را بهتر کنند. از جمله این درمان ها می توان به موارد زیر اشاره کرد.
۱- تغذیه و رژیم درمانی
شواهد محکمی در رابطه با رژیم غذایی خاص و درمان اوتیسم وجود ندارد. همان طور که گفتیم ASD یک اختلال مغزی پیچیده می باشد. بنابراین رژیم غذایی باید تأمین کننده همه نیاز های تغذیه ای فرد باشد و به بهبود علائم او کمک نماید. پس بهترین کار مشورت با متخصص این حوزه می باشد تا یک رژیم غذایی استاندارد را برای شما تجویز کند.
برخی از مواد غذایی مفید برای فرد مبتلا به ASD عبارتند از :
- اسیدهای چرب : اسیدهای چرب ضروری برای کمک به توسعه مغز و سیستم ایمنی بدن است. امگا ۳ و امگا ۶ ترکیبات مهمی در این زمینه هستند. امگا ۳ در غذاهای دریایی و امگا ۶ در تخم مرغ ، گوشت ، لبنیات و روغن های گیاهی وجود دارد.
- ویتامین ها و مواد معدنی : کودکان اوتیسمی به خاطر عادات سخت گیرانه غذایی معمولا به اندازه کافی مواد غذایی دریافت نمی کنند. مکمل‌های مواد معدنی و ویتامینی میتوانند به ایجاد تعادل در سیستم کودک و اطمینان از اینکه او همه‌ی مواد مغذی مورد نیاز بدنش را دریافت میکند، کمک کنند.
یک رژیم غذایی سالم اهمیت زیادی دارد، اما تنها یک قطعه ی مهم از پازل است. پزشک کودک به ایجاد تعادل بین تغذیه و درمان های دارویی و روانشناختی کمک می کند. هم چنین یک رژیم غذایی مناسب می تواند در کاهش علائم اتیسم و اثر بخشی دیگر درمان ها موثر باشد.
۲- حیوان درمانی
حیوان درمانی یعنی مداخله مستقیم و هدفمند و ملاقات با حیوان (ماننداسب سواری). این روش برای بهبود در کارکردهای شناختی، هیجانی، اجتماعی و جسمانی طراحی می شود. درمان به کمک حیوانات با تغییرات عصبی شیمیایی همراه است که میتواند به عنوان توجیهی برای این روش درمانی باشد.
پژوهش های علمی بهبود در نشانه های زیر را در کودکان اتیسمی نشان داده اند :
- بهبود مشکلات رفتاری
- رشد مهارت های اجتماعی
- رشد مهارت های ارتباطی
- افزایش مهارت های زبانی
- کاهش رفتارهای کلیشه ای
شما می توانید در اجرای این روش هم از حیوانات واقعی استفاده کنید و هم شکل عروسکی آن ها. حیوان درمانی از روش های مکمل در درمان اختلال اوتیسم می باشد.
۳- موسیقی درمانی
یکی دیگر از روش های درمان ASD موسیقی درمانی است. موسیقی به کودکان مبتلا کمک می نماید تا به یکپارچگی بین احساسات خود دست پیدا کنند. به این معنی که بین حس شنوایی و سایر احساسات با شنیدن موسیقی هماهنگی به وجود می آید. این امر می تواند در روند درمان بسیار موثر باشد.
هر چه فعالیتهای موسیقایی برای کودک پر جاذبه تر باشد و هیجان مثبت بیشتری را به کودک بدهد از رفتارهای قالبی او بیشتر می کاهد.
۴- درمان های دارویی
داروی خاصی برای درمان اختلال ASD وجود ندارد. اگر در مواردی دارو تجویز شود، هدف از آن این است که مشارکت فرد بیمار در فعالیت های مثل درمان های رفتاری و گفتاری راحت تر شود. برای جلوگیری از خشم، عصبانیت، مشکلات حواس، بیش فعالی، مشکلات خواب، بی پروا بودن، زودرنج بودن و زود عصبانی شدن، دارو به کار می‌رود.
در کل بهترین نتیجه زمانی حاصل می شود که درمان های دارویی همراه با درمان های رفتاری باشد. یکی از داروهای که از طرف سازمان غذا و داروی برای کودکان مبتلا به اوتیسم تأیید شده است، ریسپریدون می باشد. این دارو برای کودکان سن ۵-۱۶ سال برای کمک به مشکل تحریک پذیری آن ها تجویز می شود.
لازم است بدانیم که داروهای تجویز شده ، اوتیسم را درمان نمی‌کنند. اما میتوانند در بهبود علایم پشت صحنه‌ی ناتوانی فرد برای حرکت در مسیر یادگیری و رشد مؤثر باشند.
نقش خانواده در درمان فرد مبتلا به اوتیسم
افراد دارای اوتیسم بیشترین وقت خود را با خانواده می گذارنند. بنابراین برنامه تشخیص و درمان آنها بیشتر بر روی والدین برنامه ریزی می شود. زیرا با افزایش آگاهی خانواده ها، می توانند درمانگران خوبی باشند و مهارتهای کودک را تقویت نمایند.
توصیه می شود والدین روش های مناسب تقویت مهارت های ارتباطی کودک را از طریق مطالعه کتاب های مرتبط یا جلسات مشاوره ای که درمانگران برگزار می کنند ، یاد بگیرند.
نقاشی، موسیقی و داستان گویی از روش های موثر تربیت کودکان اوتیسمی است. پدر و مادر باید در یک گوشه اتاق نشسته و کتاب های داستان را با صدای بلند برای علاقه مندی آنان بخوانند.
سخن آخر
در این نوشتۀ وب سایت مجله توانبخشی هوش کالا به بررسی روش های درمانی بیماری اتیسم پرداختیم. همان طور که شرح دادیم ، برای درمان اوتیسم از روش های درمان توانبخشی شامل کاردرمانی ، گفتار درمانی و… استفاده می شود. علاوه بر موارد توانبخشی از شیوه های مکمل دیگری برای هم برای معالجه این اختلال استفاده خواهد شد. از آن جا که علائم اختلال ASD به صورت متفاوت در افراد مبتلا ظاهر می شود ، درمانگران با توجه به وضعیت شخص بیمار برنامه درمانی او را مشخص خواهند کرد.
نکته مهم در درمان اتیسم این است که به محض مشاهده نشانه های دال بر این اختلال در کودک خود به پزشک مربوطه مراجعه نمایید. سن طلایی درمان ASD قبل از ۵ سالگی است.
مخاطبان محترم سوالات و انتقادات خود را در رابطه با این نوشته در بخش نظرات مطرح نمایید. قطعاً ما از نظرات و انتقادات شما استقبال خواهیم کرد.
