روش درمانی ABA ( ای بی ای ) چیست ؟

روش درمانی ABA ( ای بی ای ) یکی از شناخته ترین روش های درمان اوتیسم می باشد. این روش مبتنی بر تحقیقات علمی و ثابت شده ای است که به کودکان دارای اوتیسم در یادگیری رفتارهای سودمند کمک می کند. همچنین می توان از این روش برای کاهش و یا حذف رفتارهای مخرب ( مانند خودزنی و..) کمک گرفت. اما درمان aba چیست و چطور به کودکان دارای اوتیسم کمک می کند ؟ با ما همراه باشید.

روش درمانی ABA چیست ؟

ABA ( مخفف Applied Behavior Analysis) به معنای تحلیل رفتار کاربردی است. نگران نباشید این تعریف را باز می کنیم. در اصل روش درمانی ای بی ای به ما در شناخت نحوه شکل گیری و یادگیری رفتارها به ما کمک می کند. ما با این روش به سه خصوصیت مهم هر رفتار را درک می کنیم :

• چگونگی کارکرد یک رفتار :
  بدین معنا که چه می شود که ما یک رفتار مشخص را انجام می دهیم. چه اتفاقاتی رخ می دهد که منجر به بروز یک رفتار می شود و چه می شود یک کودک اوتیستیک اقدام به خود زنی می کند.
• تاثیر محیط بر یک رفتار:
  محیط پیرامون ما چه نقشی در شکل گیری یک رفتار دارد. محیط چطور به تکرار یک رفتار کمک می کند و چطور می تواند در کاهش یک رفتار ، اثرگذار باشد.
• چگونگی یادگیری یک رفتار :
  در نهایت چه می شود که ما یک رفتار خاص مانند “سلام کردن ” را یاد می گیریم و آن را در مکانهای مناسب به کار می بریم.

روش درمانی ABA به ما کمک می کند تا از این دانسته ها در دنیای واقعی استفاده کنیم. با کمک این اصول به کودک دارای اوتیسم کمک کنیم تا برخی از رفتارها مفید و سودمند را یاد بگیرد و در مکانهای مختلف استفاده کند. برخی از رفتارهای مضر را هم کاهش دهد.

نوشته پیشنهادی : اوتیسم کودکان چیست ؟ تعریف اتیسم

روش ای بی ای چه کمکی به کودکان اتستیک می کند ؟

روش ای بی ای به کودکان دارای اوتیسم کمک می کند تا :

• مهارتهای زبانی و ارتباطی انها بهتر شود.
• علاقه بیشتری به اطرفیان خود نشان دهند.
• با دیگران بصورت موثرتری ارتباط برقرار کنند.
• یاد بگیرند وقتی چیزی را می خواهند بطور مشخص تر و ساده تری تقاضا کنند. ( بر مثال هنگام درخواست خوراکی یا اسباب بازی ..)
• امور روزمره خود را مستقلا انجام بدهند.

این روش درمانی چندین دهه است که از آن استفاده می شود و مطالعاتی زیادی درباره اثر بخشی آن شده است. کودکان دارای اوتیسم، رفتارهای مثبت زیادی را از طریق این رویکرد ، گرفتند.

روش درمانی aba چطور به درمان اتیسم کمک می کند؟

متخصص aba برای تغییر رفتارهای کودک، از تکنیک های مختلفی استفاده می کند. این تکنیک ها براساس ویژگی ها کودک انتخاب می شوند.

aba براساس روش تقویت مثبت رفتار به تغییر رفتار کودک می کند. روش تقویت مثبت تقریبا همان روش متداول پاداش دادن است. بدین معنا که هدف اصلی آن تکرار رفتار است. مثلا والدین و کودک یاد می گیرند پس از مشاهده رفتار دلخواه از کودک ( مثلا سلام کردن ) ، یک پاداش به او بدهند ( مثلا لبخند زدن ) تا کودک به انجام دوباره آن تشویق شود. تقویت مثبت رفتار ، احتمال بروز دوباره رفتار سلام کردن را بیشتر می کند. پس از آن درمانگر کمک می کند تا این رفتار را به محیط های دیگر و با اشخاص دیگر نیز تعمیم دهد.

تقویت مثبت رفتار با پاداش دادن تفاوت هایی نیز دارد. تقویت مثبت طوری طراحی می شود که احتمال تکرار یک رفتار بیشتر شود.

نوشته پیشنهادی : اوتیسم در چه سنی مشخص می شود ؟

جلسه اولیه

در جلسه یا جلسات اولِ روش درمانی aba ، متخصص مربوطه درباره توانایی ها و مشکلات فرزندتان از شما سوال می پرسد.

در ادامه سعی می کند با فرزندتان ارتباط برقرار کند تا از نزدیک رفتارها ، مهارتها و نحوه تعامل او را مشاهده کند. همچنین ممکن است او به منزل شما بیاید تا فعالیتهای روزانه او را از نزدیک مشاهده کند.

یک رویکرد درمانی ای بی ایِ موثر براساس توانایی ها و چالش های کودک طراحی می شود به همین دلیل برنامه هر کودک ، می تواند متفاوت از کودکی دیگر باشد.

جلسات طراحی برنامه درمانی

براساس مشاهدات و ارزیابی هایی که متخصص aba در جلسات اولیه انجام داده است، برنامه های درمانی کودک طراحی می شود. این برنامه کمک می کند که برخی از رفتارهای مضر مانند پرخشاگری ، خودزنی را کاهش بدهد و برخی از رفتارهای مثبت ارتباطی را تقویت کند.

برای آموزش اهداف به کودک ، این اهداف با به فعالیت ساده و کوچکتر تقسیم شود. درمانگر آرام آرام هر بخش و یا هر تکه از این اهداف را به کودک آموزش می دهد. این بخش ها می تواند از رفتارهای یا فعالیت ها ساده مانند تقلید صداها شروع شوند و به مرور به سطوح پیچیده مانند مکالمه کردن برسند.

آموزش مراقبین

از انجائیکه برای یادگیری یک رفتار تقویت ها می بایست در تمام موقعیت ها ( در کلینیک و بیرون کلینیک ) به کودک ارائه شود ، متخصص ای بی ای ، به والدین یا نزدیکان کودک نیز استراتژیهای خود را آموزش می دهد. و ار آنها می خواهید که تمرینات را در خانه نیز انجام دهند.

همچنین شما یاد می گیرید در خصوص برخی از رفتارهای مخرب چگونه برخورد کنید و چطور مانع از تکرار این رفتارها شوید.

ارزیابی های دوره ای

درمانگر با ارزیابی های دوره ای به دنبال ریشه یابی برخی از رفتارهای کودک است. این ریشه یابی شامل ارزیابی دلیل عدم موفقیت در یادگیری یک رفتار و یا حذف یک رفتار است. در صورت نیاز پس از ارزیابی دوره ای ممکن است برخی از استراژی ها یا جزئیات برنامه درمانی تغییر کند.

همین طور که کودک جلسات درمانی را طی می کند، درمانگر میزان پیشرفت کودک را محاسبه می کند و به دنبال این است که در صورت لزوم با ایجاد تغییرات و اضافه کردن تکنیک هایی به پیشرفت بیشتر کودک کمک کند.

نگاهی نزدیک تر به تحلیل رفتار کاربری ( aba)

گفتیم که یکی از استراتژیهای اصلی در روش aba استفاده از تقویت مثبت رفتار است. مبنای این تکینک این است که : اگر بدنبال یک رفتار مشخص ، یک پاداش یا پاسخی که برای کودک ارزشمند است بیاید احتمال وقوع و تکرار ان رفتار بیشتر می شود.

پاداشی یا پاسخی که به کودک اراده می شود می بایست متناسب با ارزش ها و علائق کودک باشد. برای مثال می تواند لبخند زدن ، دادن اسباب بازی یا کتاب ، دیدن یک ویدیو یا رفتن به پارک باشد.

اتفاقات پیشین ، رفتار ، اتفاقات پسین

براساس رویکرد aba ، هر رفتار متشکل از سه بخش است :

اتفاقات پیشین :

این مرحله دقیقا به آنچه که قبل از رفتار مورد نظر رخ می دهد مربوط است. برخی از این اتقافات پیشین : مانند درخواست کردن کلامی هستند و برخی مانند روشن شدن لامپ ، شنیدن صدا یا دیدن یک اسباب بازی، فیزیکی هستند. برخی مربوط به افکار و احساسات خود کودک است.

رفتار :
هر آنچه کودک بعد از مشاهده اتفاقات پیشین پاسخ می دهد را رفتار می گویند. این پاسخ یا رفتار می تواند کلامی، حرکتی یا هر به اشکالی دیگر باشد.

اتفاقات پسین :

این مرحله به آنچه که بعد از رفتار مورد نظر رخ می دهد مربوط است. اتفاقات پسین می تواند همان تقویت مثبت بعنوان پاداش آن رفتار یا بی تفاوتی برای رفتار مخرب باشد.

مثال :

پس از aba :

نوشته پیشنهادی : اموش تماس چشمی به کودکان اوتیسم

متخصص aba با شکستن هر رفتار به این سه بخش ( اتفاقات پیشین ، رفتار ، اتفاقات پسین ) و تغییر در این هر بخش به دنبال شکل گیری و یا تکرار یکسری از رفتارها و بدست آوردن اهداف درمانی است.

برای مثال ولدین ممکن است از فرزندشان بخواهند که در جمع کردن سفره به آنها کمک کند اگر کودک به آنها کمک کرد به او پاداشی می دهند.

برخی از تکنیک ها aba

در ادامه بصورت خلاصه برخی از تکنیک های aba در درمان اوتیسم را ذکر کرده ایم این تکنیک ها جزئیات و ملاحظات زیادی دارند و هدف ذکر آنها ،صرفا آشنایی مختصر با این تکنیک ها است :

• تقویت مثبت رفتار : پس از مشاهده رفتار مثبت ، بلافاصله یک پاداش متناسب با ترجیحات کودک ارائه می شود. به نوع عر نوع پاداش یا نتیجه ای که باعث شود دفعات تکرار یک رفتار افزایش پیدا کند یک تقویت کننده مثبت محسوب می شود.
• تقویت منفی رفتار : هدف از تقویت منفی کاهش یا حذف انجام یک رفتار بد یا مضر مانند خودزنی است. تقویت منفی با تنبیه کردن متفاوت است.
• دادن سرنخ و حذف آن : گاهی لازم است که برای یادآوری و یا تشویق یک کودک به انجام یک رفتار به او بشکل کلامی یا بینایی اشاره و سرنخی داد. اشاره های کلامی به نسبت اشارات بینایی مستقیم تر هستند.
• آنالیز کار: در این حالت متخصص مربوطه کاری را که از کودک می خواهد انجام بدهد به کارهای کوچکتر یا بخش های کوچکتر تقسیم می کند.
• تعمیم سازی : درمانگر از این طریق به کودک می کند تا آنچه را در یک موقعیت مشخص یاد گرفته است به سایر مکان ها و موقعیت نیز تعمیم بدهد.

جمع بندی و بحث داغ :

ما در این نوشته سعی کردیم به زبان ساده روش درمان ABA در اتیسم را توضیح بدهیم. گفتیم یکی از راههای مبتنی بر شواهد و علمی که چندین دهه از آن در کاهش عوارض اختلال اتیسم استفاده می شود این روش است. همچنین خواندیم که روش ای بی ای ، با مطالعه چگونگی شکل گیری رفتار و تکرار آنها و همچنین تاثیر محیط بر رفتارها به دنبال شکل گیری و تقویت رفتارهای مثبت و حذف رفتارهای منفی است.

ما سعی کردیم این روش را به زبان ساده به توضیح بدهیم با این حال اگر در این رابطه سوالی دارید یا نسبت به این نوشته دیدگاهی و نقدی دارید حتما در بخش نظرات در پایین همین نوشته بنویسید تا ما در سریع ترین زمان ممکن پاسخ شما را بدهیم.

برخی از منابع :
autismspeaks
healthline
verywellmind
appliedbehavioranalysisprograms